Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaşta 78 gün geride kaldı. Bu süreçte çok sayıda insan evinden olurken şehirler harabeye döndü. Son günlerde ise başkent Kiev ve batı bölgelerde çatışmalar sonlanırken savaş ülkenin doğu ve güney bölgelerinde devam ediyor.
Aynı zamanda Ukrayna’da ekonomik ve sosyal hayatın yeniden toparlanması ise zorlu bir süreç gerektiriyor.
Burak Pehlivan
Kiev’de bulunan ve Türkiye Ukrayna İş İnsanları Derneği (TUİD) Başkanlığı’nı yürüten Burak Pehlivan’a göre ekonomik ve sosyal hayatın yeniden yapılanması için Türk yatırımcıların da katılım gösterdiği ilk uluslararası görüşmeler başlamış durumda.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Burak Pehlivan ABD, Kanada ve Avrupalı ülkelerin katılımı ile şu an çevrimiçi olarak Ukrayna’nın sosyal ve ekonomik olarak yeniden inşası için görüşmelerin yapıldığını ve Türk yatırımcıların da bu toplantılara davet edildiğini söyledi.
Pehlivan, çevrimiçi görüşmeleri takiben ilk somut adımların atılacağını ve dünyanın önemli şehirlerinde bu çerçevede bazı konferanslar düzenleneceğini belirtti.
Pehlivan’a göre Ukrayna’nın yeniden inşası için gerçekleştirilecek ilk toplantı çok büyük ihtimalle İstanbul’da olacak. Bu konuda ilk temasların yapıldığını ifade eden Pehlivan, savaş öncesinde Ukrayna ekonomisinde önemli bir rolü bulunan Türk iş dünyasının bundan sonraki süreçte de bu rolünü koruyacağının altını çizdi. İstanbul, geçtiğimiz günlerde Rusya ve Ukrayna arasındaki barış görüşmelerine de ev sahipliği yapmıştı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre 2021’de Türkiye, Ukrayna’ya 2,9 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirirken ithalatta bu 4,5 milyar dolar olmuştu. Ayrıca Türk yatırımcıların savaş öncesinde ülkede 4,5 milyar dolarlık yatırımı bulunuyordu.
İstanbul’da Rusya ve Ukrayna heyetleri arasındaki görüşmeler Fotoğraf: Sergei Karpukhin/TASS/dpa/picture alliance
30 bin kişiye istihdam sağlıyordu
Pehlivan, savaş öncesinde Türk firmaların Ukrayna’da 30 bin kişiye istihdam sağladığını şimdi bu sayının 15 bine indiğini ifade ediyor. Buna göre savaşın başlaması ile birlikte ülkedeki yabancı yatırımlar önemi ölçüde etkilendi. Bundan Türk yatırımları da payına düşeni aldı. Bazı Türk yatırımlarının tamamen bazılarının ise kısmen etkilendiğini anlatan Pehlivan, “Bu süreçte cephe bölgelerinde kalan bazı yatırımlar tamamen zarar gördü. Fabrikası, deposu, santrali ve ürünleri zarar gören yatırımcılar var. Aynı zamanda savaştan kısmen etkilenen yatırımcılar da oldu. Bir kısmı yaşanan zararı hiçe sayarak faaliyetlerine devam etti. Ve daha çok Lviv gibi şehirlerde çok az etkilenen yatırımcılar da oldu. Onlar operasyonlarına hala güçlü şekilde devam ediyorlar” dedi.
Ukrayna’nın savaş sürecinde ekonomik olarak da bir mücadele verdiğini aktaran Pehlivan, oradaki Türk yatırımlarının devam eden faaliyetlerinde istihdamın korunmasının ise ülke için oldukça kritik olduğunu vurguluyor. Buna göre Ukrayna, her bölgede ekonomik hayatın işlemesi için çaba gösteriyor. Pehlivan, pandemi sonrası uzaktan çalışma alışkanlığının yerleşmesinin Türk yatırımcılar için bu anlamda bir avantaja dönüştüğünü, savaşın Kiev kapılarına dayanması ile çoğu Türk vatandaşının ülkeyi terk ettiğini ama uzaktan çalışma yöntemiyle bir şekilde işleyişi yeniden sağladıklarını anlatıyor. Pehlivan, istihdam noktasında ise ülkede kalan Ukrayna vatandaşlarının işlerine sahip çıktığını dile getiriyor.
Mağazalar yeniden açılıyor
Savaşın doğu ve güney bölgelere kayması ile son günlerde çoğu ülke Ukrayna’daki büyükelçiliklerine yeniden dönmeye başladı. Aynı hareketin ekonomik ve sosyal hayatta da yaşandığını söyleyen Pehlivan, “Bu süreçte cirolarının tamamını kaybeden Türk firmaları var. Ama şu anda Lviv gibi şehirlerde neredeyse çoğu mağazasını çalıştıran Türk yatırımları da var. Hatta perakende sektörü ülkede Türk yatırımcıların ağırlığında çalışmaya devam ediyor. Mağazalar ilk zamanlarda kapanmıştı ama şu an neredeyse kapanan mağazaların yarıdan fazlası açıldı. Bu Türk mağazaları binlerce kişiye istihdam sağlıyor. Gıda, perakende, medikal ve hafif sanayi hızla toparlanmaya başladı. Kalıcı bir barışın sağlanması hepimizin dileği. Ama bu süreçte ekonominin de bir şekilde ayakta kalması gerekiyor. Hem Avrupa hem de Ukrayna bunu çok önemsiyor. Ukrayna’nın yeniden inşası için 100 milyar dolara yakın destek verilecek. Bu uzun bir süreç. Ancak bugünden bu yönde adımlar atmak çok daha önemli” diye konuştu.
Lviv’de Rus füzesiyle vurulan bir elektrik trafosu Fotoğraf: Omar Marques/AA/picture alliance
Hasar tespiti çağrısı
Gıda ve medikal gibi sektörlerdeki hızlı iyileşmeden bahseden Burak Pehlivan, madencilik, inşaat ve ağır sanayide ise tam tersi bir durum olduğu bilgisini paylaşıyor. Aynı zamanda Türk yatırımcılara bir çağrı yapan Pehlivan, yatırımları tamamen zarar gören iş insanlarından yaşadıkları zararın tespiti noktasında çalışma yapmasını istiyor.
Ukrayna’da 700’ün üzerinde Türk yatırımcı, giyim, kuyumculuk, makine sanayi, inşaat, inşaat malzemeleri, deri, tekstil ve gıda gibi sektörlerde faaliyet gösteriyordu.
Ukrayna ombudsmanlığının bu konuda bir yol haritası paylaştığını aktaran Pehlivan, “Ağır zarar gören yatırımlar var. Özellikle işgal edilen bölgelerde. Bu konuda ne yapılacağı da belli. Bu yatırımlarda oluşan zararlar daha sonra telafi edilecek. Ancak bizim yatırımcılarımızın oluşacak hasarın tespitini gerçekleştirmesi gerekiyor. Bunu ne kadar erken yaparlarsa o kadar iyi olur” ifadelerini kullandı.
Pehlivan’a göre Ukrayna’da faaliyet gösteren firmalardan en fazla etkilenenler ise daha çok kamuya çalışanlar. Buna göre işlerinin önemli bölümü ya da tamamı kamu ile olan firmalar ödeme almakta zorlanıyor. Ukrayna’da kamu ile iş yapan Türk şirketleri daha çok inşaat ve enerji alanında faaliyet gösteriyor.
Ukrayna ekonomisinin savaşla beraber başlayan Rusya ablukasından oldukça etkilendiğini bunun da tüm dünya ekonomileri tarafından hissedildiğini söyleyen Pehlivan, ablukanın Türk yatırımlarını da vurduğunu anlatıyor.
Pehlivan, şöyle devam ediyor: “Limanlarda ve bazı bölgelerdeki ablukalar çok önemli üretim alanları vuruyor. Bugün gıda da yaşananlar ortada. Ülkede zaman zaman bazı ürünlerin üretimi ile ilgili kısıtlamalar da getiriliyor ama bunlar daha çok iç piyasayı korumak adına. Asıl önemli olan abluka yüzünden üretim süreçlerinin aksaması. Ülkedeki yabancı yatırımcılar bundan etkilendi. Türk yatırımları da bunu yaşadı. Ülkedeki ekonomik canlanmanın hızlanması için öncelikle ablukaların kalkması lazım. Ablukaların kalkması sadece Ukrayna’ya değil tüm dünyaya olumlu etki gösterecektir.”
Pehlivan’ın paylaştığı bilgilere göre savaşla beraber ülkedeki işletmelerin yüzde 32’si kapanmıştı ancak mayıs ayında açık olan işletme oranı yeniden yükselişe geçti. Firmaların yüzde 65’i de ciddi ciro kayıpları yaşadı. Önümüzdeki günlerde tablonun daha net ortaya çıkacağını ifade eden Pehlivan cirolarda daha yüksek düşüş olacağını ve ekonominin de en az yüzde 40 küçüleceğini aktardı. Ancak Pehlivan, toparlanma süreci ve desteklerle bu sürecin de olumlu seyredebileceğini belirtti.
