Lübnan: Kaybolan orta sınıf, artan açlık…

Yıllardır siyasi ve ekonomik krizlerle sarsılan Lübnan, bunların bedelini ağır ödüyor. Orta sınıfın eridiği ülkede sosyal adaletsizliğin önümüzdeki yıllarda daha da artacağı tahmin ediliyor.

Lübnan’ın başkenti Beyrut zıtlıklarla dolu bir şehre dönüştü. Bir yanda popüler restoran ve barların önünde sıralanmış lüks otomobiller, öte yanda yenebilecek bir şeyler bulmak için çöpleri karıştıran insanlar.

Alman Heinrich Böll Vakfı’nın Beyrut’taki ofisinin yöneticisi Anna Fleischer, “Başta çocuklar ve yaşlılar dahil olmak üzere giderek daha fazla insan sokaklarda dileniyor” diyor. DW’ye konuşan Fleischer, bu kişilerin kim olduğuna ilişkin de “çok sayıda Suriyeli mültecinin yanı sıra Lübnanlıların da olduğu varsayılabilir” ifadelerini kullanıyor.

Yıllardır süren siyasi istikrarsızlık, Covid-19 salgını ve Ağustos 2020’de Beyrut Limanı’nda meydana gelen patlama daha da kötüleşen ekonomik krizle birleşerek ülkeyi çöküşün eşiğine getirdi.

Dünya Bankası’nın raporuna göre Lübnan, 19’uncu yüzyılın ortalarından bu yana küresel çapta yaşanan en ciddi krizlerden birinin içinde. Raporda, “Benzeri görülmemiş kurumsal bir boşluk içinde bulunan ülkede krizin çözümü ve kritik reformlar konusunda anlaşmaya varılamaması nedeniyle Lübnan halkının sıkıntılarının derinleşmesi de muhtemel” deniliyor.

Gelir temel gıda ürünlerini almaya yetmiyor

Yıllardır süren ekonomik daralmanın ardından para biriminin yüzde 95 oranında devalüe edilmesi sonrası Lübnan’da orta sınıf neredeyse yok oldu. Dünya Bankası da Mart 2020’de Lübnan’ı alt-orta gelirli bir ülke olarak sınıflandırmıştı.

[Lübnan’da temel gıda ihtiyacını karşılayamayan insanların sayısı artıyor Fotoğraf: Aziz Taher/REUTERS]

Beyrut merkezli Siyaset Enstitüsü’nün kalkınma ekonomisti Hussein Cheaito, “1,5 milyon Lübnan Poundu kazanan bir kişi krizden önce bin dolara eşdeğer bir gelire sahipti, şimdi ise bu rakam 200 dolardan daha az bir gelire eşdeğer” şeklinde mevcut durumu özetliyor.

İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün (HRW) Lübnan’da artan açlık ve yoksullukla ilgili yakın tarihli bir raporunda da uzman Lena Simet, “Lübnan’da milyonlarca insanın yoksulluğa itildiği ve gıdalarının kesildiği” tesptini yapıyor. HRW’nin kıdemli ekonomik adalet araştırmacısı Simet, ülkede en düşük gelir grubunda gıda güvensizliğinin endişe verici boyutta olduğuna işaret ediyor.

Bağımsız araştırma ağı Arab Barometer tarafından Ortadoğu’daki gıda güvensizliği üzerine Eylül ayında yayınlanan raporunda da benzer şekilde, “Lübnan halkının neredeyse yarısının yenisini satın alacak parası olmadan evindeki gıda ürünlerinin tükendiğine” dikkat çekilmişti.

Aşırı sosyal eşitsizlik

Ülkedeki bu durumun değişebileceğine ilişkin ise hiçbir belirti yok ve vergi sistemi de Lübnan’daki genel duruma hiç yardımcı olmuyor.

Hüseyin Cheaito, “Lübnan’daki vergi sistemi de oldukça geride. Mesela servet vergisi kanunu yok ve kurumlar vergisi OECD ortalamasına kıyasla dünyadaki en düşük vergiler arasında” diyor. Vergi sisteminden  en çok siyasi sınıf ve iş dünyasının yararlandığına dikkat çeken Cheaito, ülkedeki yüzde 1’lik kesimin milli gelirin yüzde 70’inden fazlasına sahip olduğunun altını çiziyor. Cheaito, “Bu da toplumun geri kalanına çok küçük bir zenginlik yüzdesi bırakıyor” şeklinde konuşuyor.

Maaşlarını Lübnan Poundu ile kazananlar ya da yardım kuruluşları aracılığıyla destek alanlar da başka bir dezavantajdan muzdarip. Bankalar sadece hesaplarında ABD doları olanlara ABD doları cinsinden sınırlı nakit çekme imkanı sunuyor. Ayrıca Lübnan bankaları son 20 yıldır Lübnan Poundu’nu Amerikan Doları’na sabitledi. Buna göre 1 dolar ile bin 500 Lübnan Poundu ediyor. Ancak bu kur 1 Şubat’tan itibaren 1 Amerikan Doları’na karşılık 15 bin Lübnan Poundu olarak güncellenecek. Karaborsada ise durum çok farklı. Karaborsada 1 dolar, 50 bin Lübnan Poundu’na kadar çıkıyor.

[Lübnan’da sosyal adaletsizlik artıyor Fotoğraf: Hassan Ammar/AP/picture alliance]

Dolayısıyla uluslararası şirketlerde çalışanlar ya da dolara başka yollardan ulaşanlar için hayat nispeten ucuzladı, bu da sayısı artan kokteyl barları ve tamamen dolu restoranları açıklıyor.

Ekonominin dolarizasyonu

Araştırma odaklı sosyal yatırım platformu The Zovighian Partnership’in kurucu ortağı ve genel müdürü Lynn Zovighian, “Bugünün gerçeği, ailelerin en önemli gelir kaynaklarından birinin yurtdışında yaşayan aile üyelerinden dövizlerin olması” diyor. “Özel sektörün çöküşü ve kamu sektöründeki daralma, işsizlik rakamlarının yükselmesine neden oluyor” diyen Zovighian sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Lübnan aynı zamanda ekonomisi fiili olarak dolarizasyon yaşıyor, ancak bu kanun ya da politika ile gerçekleşmiyor.”

Zovighian, bunun hiçbir fiyat kontrolü ya da finansal suistimale karşı ceza olmadan gerçekleştiğine dikkat çekiyor.

Bu arada bir süre önce Lübnan hükümeti ile Uluslararası Para Fonu (IMF) önümüzdeki 46 ay için 3 milyar dolar kapsamındaki bir destek programı için anlaşmaya vardı. Ancak anlaşmaya toplumun en kırılgan kesimlerini korumaya yönelik bir mali kurtarma planı dahil edilmedi.

Chaeito’ya göre ülkeyi ve dolayısıyla nüfusun çoğunluğunu çöküşten ancak makroekonomik istikrar kurtarabilir. Chaeito, “Finans sektöründeki kayıpların yeniden dağıtılmasından, özellikle küçük mevduat sahipleri ve orta ya da düşük gelirli insanları koruyan bir mali kurtarma planına sahip olmaktan bahsediyorum” diyor.

Gazeteci* jennifer holleis

[UHA Haber Ajansı, 30 Ocak 2023]