Afrika’nın siyah altını manganez

İstanbul Medeniyet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet KAVAS, kaleme aldığı “Afrika’nın siyah altını manganez” başlıklı yazısında, zemini madenlerle dolu olduğu her geçen gün daha fazla anlaşılan Afrika’da diğer madenler gibi manganezin de ne miktarda bulunduğunun henüz tam bilinmediğini belirterek, ancak önümüzdeki yıllarda manganez denildiğinde kuvvetle muhtemel Güney Afrika ve Gabon isminin öne çıkacağını ve ‘Siyah altın’ olarak tanımlanan manganezin, elektrikli otomobillerde batarya üretiminde mutlaka gerekli bir metal haline geldiğine dikkat çekti.

TÜHA / TÜRKUAZ İnternational News Agency

Prof. Dr. Ahmet KAVAS’ın,“Afrika’nın siyah altını manganez” başlıklı yazısının detayı şöyle:

Her ne kadar Antikçağ’da Lidyalılar’dan günümüze kadar bilinen bir metal olsa da siyah manganez içindeki manganez metalini ilk defa İsveçli kimyager Carl Wilhem Scheele, 1773’te fark etti. Meslektaşı Johan Gottlieb Gahn ise bunu ayrıştırıp 1774’te müstakil konumuna indirgedi. Fransız kimyager Guyton de Morveau de 1785’te bugünkü bilinen adını verdi. 11. yüzyılda Araplar potalarda eritilen demirlere sertliği vermek için siyah manganezi kullanıyordu. Elde ettikleri ürün olan Şam çeliği o dönemde meşhurdu. Afrika’nın diğer madenleri gibi buna da ne miktarda sahip bulunduğu henüz tam bilinmiyor. Zira geçtiğimiz ağustos ayında Fildişi Sahili’nde Avustralyalı bir şirket tarafından tespit edilen yeni saha, bir anda tüm dikkatleri bir kez daha bu ülkeye çevirdi.

2021 yılında 13. ihracat kalemi olan manganez, zaten bu ülkeyi dünyada 6. manganez üreticisi yapmış ve 126 milyon dolarlık bir katkıyı bütçesine dahil eder konuma getirmişti. Ancak önümüzdeki yıllarda manganez dendiğinde kuvvetle muhtemel Güney Afrika, Gabon ve Gana’dan ziyade bu ülke ismi öne çıkacak.

1906’DA TESPİT EDİLDİ

1960’lı yıllara kadar 6 Avrupa devleti tarafından sömürgeleştirilen tüm Afrika ülkelerinin bağımsızlık süreçleriyle birlikte çoğu 1990’lı yıllara kadar tek partili, akabinde çok partili yönetimlere geçti. Bir anda her biri eski sömürgeci devletlerin yanına yeni ortaklar bulması ve bilinen kaynakları dışında her geçen sene farklı farklı madenlerinin ortaya çıkmasıyla adeta gelir patlaması yaşadı. İlk 30 yıllık bağımsızlık süreçlerinde bir türlü kalkınma hamlelerine girişemezken birden gelişmiş devletlerde bulunan imkânlarla ilerlemeye başladılar. 2000’li yıllarda büyüme hızları giderek arttı. Kıta, adeta dünyanın gıda sanayi, çeşitli maden ihtiyacı ve daha birçok kaynağına ev sahipliği yapıyordu. Siyah altın olarak da isimlendirilen manganez, 20. yüzyılın başında, 1906 yılında Güney Afrika Cumhuriyeti’nde tespit edildi ve 1942 yılında işletilmeye başlanmasıyla artık bu sahada isim yapmış şirketler ardı ardına manganezin bulunduğu başka bölgelere yöneldi.

İLK 3 METALDEN BİRİ

Dünyada en bol bulunan metaller arasında demir, alüminyum ve bakır ilk 3 sırada gelirken, manganez bunları takip ediyor. Afrika’nın zemininin bu madenlerle dolu olduğu her geçen gün daha fazla anlaşılıyor. Ağır sanayiden tarıma, gıda sanayine kadar çok sayıda alanda önemli bir ihtiyaç maddesi. Yüzde 90’ı demirli ve demirsiz alaşımlar elde edilirken çekme mukavemeti, sertliğin sağlanması, şiddetli şoklara ve korozyona karşı direncin artırılması için kullanılıyor. Bu madenleri işlemek çok masraflı ve ciddi yatırımlar gerektirdiği için uluslararası piyasaya hakim şirketler Avustralyalı, Fransız, İngiliz, ABD’li, Çinli, Hindistanlı ve Rus yatırımcılar en başta geliyor.

BİLİNEN AKTÖRLER

Hammadde kaynaklarına bu aşırı hücum ve Afrika’nın sahip olduğu değerlerden sınırsız şekilde ihracatı sebebiyle bir süre sonra yoksun kalacağı da bir gerçek. Uluslararası madencilik işletmeleri her geçen gün ihracat miktarlarını artırıyor. 2021-2022’de 3 milyon 363 bin tonu Avustralya’da, 2 milyon 69 bin tonu Güney Afrika’da olmak üzere toplam 5 milyon 432 bin ton manganez üreten South32, dünyanın en önde gelen şirketi. İkinci büyük manganez üreticisi ise Fransız Eramet şirketi ve en büyük maden sahası Gabon’daki Moanda. Üçüncü sırada Assmag geliyor; 2022’de 4 milyon 137 bin ton maden üretti. Gana’da Consolidated Minerals, Güney Afrika’da Rus Renova, Gabon’da Hintli Coalsale, Güney Afrika’da İngiliz-ABD firması Samancor, önde gelen büyük maden şirketleri konumunda. 1980’lerde demir-çelik sanayinde giderek artan şekilde kullanılan manganez, en fazla Güney Afrika’da Samancor şirketince çıkarılıyordu. 1990’lı yılların başında dünyada 30 milyon ton manganez üretiliyordu. En büyük ihracatçılar Gabon, Brezilya, Avustralya ve Ukrayna; ithalatçılar ise Japonya, Çin ve Fransa idi. Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetleri sınırlı manganez madeni işleseler de farklı ülkelerden ithalat yaparak en çok kullananlar arasındaydı. Uluslararası ticarette her geçen gün en büyük rekabet alanında yer alan metaller içinde manganez de daha fazla aranıyor. Eskiden Mali Cumhuriyeti denilince akla altın gelirdi. Şimdi lityum ile ilgili bulunan yeni maden sahaları, hem bu ülke hem de kıtada birçok bölgedeki keşifler sayesinde dünyanın ana kaynağının Afrika olacağı öngörülüyor.

ÜLKE REZERVLERİ 

2022 yılı itibariyle dünyada bilinen milyarlarca ton manganez rezervi var. Güney Afrika 640 milyon ton, Gabon 61 milyon ton ve Gana 13 milyon tonu bulan kaynaklara sahip. Sadece bu 3 ülkede 714 milyon ton manganez rezervi bulunuyor. Üretim miktarına gelince Güney Afrika yaklaşık 21 milyon ton ile 1., Gabon 7 milyon tonla 2., Avustralya 6 milyon tonla 3., Gana 3 milyon tonla 4., Brezilya 1 milyon tonu biraz aşarak 5., Fildişi Sahili 986 bin tonla 6., Malezya 740 bin tonla 7. ve Kenya 112 bin tonla 8. sırada olup toplam 8 ilk ihracatçı arasında 4 Afrika ülkesi var. Yıllık 40 milyon tonu bulan manganezin 32 milyon tondan fazlası Afrika’dan elde ediliyor. Güney Afrika manganezinin en büyük müşterisi yüzde 65’lik oran ile Çin. Bunu yüzde 13 ile Hindistan ve yüzde 4 ile Singapur takip ediyor. Çin, manganez alımında yüzde 49 ile en çok Güney Afrika’dan, yüzde 17 ile Gabon’dan, yüzde 14 ile Avustralya’dan ve yüzde 9 ile Gana’dan ithalat yapıyor.

VAZGEÇİLEMEYEN METAL

İnşaat ve otomobil alanlarında çok büyük hacimli ihtiyaç maddelerinde manganez alaşımların elde edilmesinde vazgeçilemeyen bir metal. Günümüzde fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerjiye ihtiyacın zirve yapmasıyla elektrikli otomobillerde bataryaların üretiminde mutlaka gerekli bir metal haline geldi. Rüzgar türbinlerinin ve fotovoltaik panellerin üretiminde, elektriği ileten ve depolayan metaller arasında önemli bir yeri var. Talep arttıkça fiyatları da her geçen sene daha fazla yükseliyor. Çinliler tek dolumla 500 km. yerine 1000 km. gidebilen elektrikli pil bataryaları üretti. Bu, şimdiden manganeze olan talebi aşırı artırıyor ve buna geleceğin lityumu gözüyle bakılıyor.

ÖNDE GELEN ÜLKELER VE POTANSİYELLERİ

Güney Afrika: Afrika madenciliğinde Güney Afrika çok önemli bir konuma sahip ve Kalahari havzasında 22 ayrı yerde manganez madeni bulunuyor. ASSMAG şirketi tarafından 2022 yılında N’chwanning and Gloria yeraltı maden sahasından tek başına 4 milyon tondan fazla manganez çıkarıldı. Toplam rezervi 282 milyon ton hesap ediliyor. Thembeka Myedi sahasından ise 3 milyon ton manganez çıkarıldı. 101 milyon ton rezerv bulunan Mamatwan sahasında İngiliz-ABD şirketi tarafından 4 milyon 660 bin ton manganez alındı. 112 milyon ton rezervi bulunan Farm Perth sahasından ise Rus Renova şirketi yıllık 2 milyon ton çıkaracak şekilde faaliyet gösteriyor.

Gabon: Afrika madenciliğinde en fazla Fransa’nın iddialı olduğu bir ülke. Atlas Okyanusu sahiline 648 km. mesafede ve 225 milyon ton rezerve sahip dünyanın büyük açık madeni Moanda’da olup yüzde 63.71’i Fransız Eramet şirketine, geri kalanı ise Gabon devlet şirketine ait. Bu maden, yenileri keşfedilene kadar dünyadaki tüm manganez madenlerinin yüzde 25’i gibi devasa bir hacme sahip. Bu miktar, Büyük Okyanus’taki Yeni Kaledonya adasındaki nikel madenine eşit deniyor. Eramet’in bir alt kuruluşu olan Comilog, 1960 yılından itibaren burayı işletiyor. 2005 yılında bu madenin işletme hakkını yeni bir anlaşma ile 30 yıllığına aldı. Sadece 2022 yılında buradan 7 milyon 539 bin ton manganez çıkardı. Ton başına fiyatı 2021 yılına göre yüzde 1.5 artışla 152,4 dolar oldu. 2023-2024 yıllarında ise 155,2 dolar üzerinden işlem görmesi bekleniyor. Başlıca alıcıları arasında ABD, Fransa ve Japonya bulunuyor. Ülkedeki diğer manganez madenlerini işletenler arasında Hindistanlı Coalsale Grubu, Gabon devlet şirketi ile ortak faaliyet gösteriyor. Dünyada bir sahada en yüksek maden rezervi Moanda’da olup bunu Avustralya’daki Groote Eylandt takip ediyor. Gabon ekonomisine maaş, vergi ve imtiyaz hakları olarak ciddi mali kaynak akışı sağlanıyor. Özellikle ülke bütçesine 350 milyon Euro tutarında bir katkısı var ve tüm ihracatın yüzde 20’si bir orana sahip.

Gana: Gana’daki yaklaşık 47 milyon ton rezervli manganez sahası Nsuta sahasının işletim hakkını ise Çinli Ningxia Tianyuan Manganese 2017’de satın aldı. Bu ülkede ayrıca Avustralyalı Consolidated Manganese, 2019’da 5 milyon 380 bin ton maden işledi.

Fildişi Sahili: Fildişi Sahili’nde 12 Ağustos 2023 tarihinde Avustralyalı Mako Gold şirketi tarafından devasa bir manganez madeni keşfedildi. Yaklaşık 7 km. uzunluğunda, 1 km. genişliğinde ve 50 m. derinliğe sahip bulunduğu anlaşıldı. Bu, mevcut tüm madenlerin en zengini olarak kayıtlara girdi. Fildişi Sahili, mevcut 4 ayrı madeni ile dünyanın en çok sahaya sahip 10 üreticisi arasında yer alıyor.