UKRAYNA’nın Gıda Jeopolitiğindeki Rolü Azalır mı ?

ANKARA – UHA HABER /  Hidropolitik Akademi Direktörü Dursun Yıldız, Rusya – Ukrayna savaşının devam ettiği Ukrayna’da Birleşmiş Milletler Dünya Tarım Örgütü (FAO)’nun son raporunda savaş ve göç nedeniyle Ukrayna’da bu yıl Buğday Mısır Arpa gibi ürünlerde yüzde 20, yüzde 30 arasında ekim yapılamayacağının yer aldığını açıkladı.

Hidropolitik Akademi Direktörü Dursun Yıldız, ‘UKRAYNA’nın Gıda Jeopolitiğindeki Rolü Azalır mı ?’ konusunda (UHA) Uluslararası Haber Ajansı’na yaptığı açıklamada,”Bu konuda öngörü yapabilmek için önce Hangi Ukrayna? sorusuna yanıt bulmamız lazım” dedi.

Ukrayna’nın Gıda Jeopolitiğindeki Rolü Azalır Mı ?

Yıldız, Ukrayna’nın siyasi geleceğinin nasıl şekilleneceğini tahmin etmenin zor olduğunu belirterek, bu durumun bu ülkedeki tarımsal üretimin sürekliliği ve kiralanmış arazilerin geleceği konusunda belirsizliklerin oluşmasına neden olduğuna dikkat çekti.

Dursun Yıldız, Dünya Tarım Örgütü FAO’nun, Rusya ve Ukrayna’nın küresel tarım için önemine ve iki ülke arasında devam eden savaşın tarım ürünleri pazarına etkisine ilişkin bir ön değerlendirme raporu yayınladığına da değinerek, dünyanın en önemli tahıl ihracatçılarından biri olan Ukrayna’nın uzun süreli bir çatışmada tahıl mahsullerinin hasat edip edemeyeceğinin belirsiz olduğunu bildirdi.

Raporda, Rusya’nın ihracatının uluslararası yaptırımlarla kesintiye uğrayabileceğine yer verildiğini ifade eden Yıldız, ilk değerlendirmede, Ukrayna’da kışlık hububat, mısır ve ayçiçeği yetiştirmek için kullanılan tarlaların yüzde 20 ile yüzde 30’unun 2022/23 sezonunda ekilmeyeceğini veya hasat edilmeyeceğini gösterdiğine dikkat çekti.

Dursun Yıldız, Dünya Tarım Örgütü FAO raporunda tarımda enerji risklerine de yer verildiğini, Rusya’nın aynı zamanda küresel enerji pazarında da önemli bir tedarikçi olduğunun ve özellikle gelişmiş ülkelerde yüksek enerjinin yoğun bir sektör olan tarımın, çatışma  nedeniyle enerji fiyatlarındaki keskin artıştan kaçınılmaz olarak etkileneceğini dile getirdi.

Raporda Ukrayna’daki savaş nedeniyle ortaya çıkacak arz açığıyla uluslararası gıda ve yem fiyatlarının yüzde 8 ile yüzde 20 arasında artabileceğini de açıklayan Hidropolitik Akademi Direktörü Yıldız , bunun da dünyada yetersiz beslenen insan sayısını artıracağının altını çizdi.

Dursun Yıldız,  Rusya’nın ve Ukrayna’nın dünyanın en önemli tarımsal emtia üreticileri arasında yer aldığının, bu ülkelerin dünya arpa arzının yüzde 19’unu, buğdayın yüzde 14’ünü ve mısırın yüzde 4’ünü sağlayarak küresel tahıl ihracatının üçte birinden fazlasını gerçekleştirdiklerini açıkladı.

Yıldız, Dünya Tarım Örgütü FAO’nun, Rusya’nın geniş enerji kaynaklarının avantajıyla gübre ihracatında da dünyada ilk sırada yer aldığını da belirtti.

Hidropolitik Akademi Direktörü Dursun Yıldız, yabancı ülkelerin dünyanın çeşitli ülkelerinde tarım arazisi kiralama veya satın alma  faaliyetlerinin en gelişkin şekilde istatistik verilerini tutan Land matrix’in verilerinin, 2000 yılından bu güne kadar  yeni bir Gıda jeopolitiği oluşumunu açıkça ortaya koyduğunun altını çizdi.

Dünyada yabancı ülkelerde anlaşması tamamlanan arazi büyüklüğü ve üretim yapılan arazi oranı

Dursun Yıldız, Land Matrix tarafından 2021 yılının Kasım ayında yayınlanan raporuna göre,  yabancı ülkelerdeki arazi satın alma veya kiralama  sayısı ve büyüklüğünün son 10 yılda tedrici olarak azaldığını, ancak bu eğilimin artış yönünde tekrar hareketlendiğini söyledi.

Arazi Matrisinin analizinin 2007/08 emtia fiyatlarındaki artışın ardından, yatırımcıların acele ettiğini ortaya koyduğuna vurgu yapan Yıldız, 2013 yılından sonraki yavaşlamanın nedeninin, arazi satan bazı büyük  ülkelerdeki arazi moratoryumu ile yabancılara arazi satışının yasaklanması, birinci nesil biyoyakıta verilen desteğin azalması ve daha düşük fiyat beklentisi olarak ortaya çıktığına dikkat çekti.

Hidropolitik Akademi Direktörü Dursun Yıldız, Land Matrix verilerine göre 2020 yılına kadar dünyanın çeşitli ülkelerindeki  33 milyon hektarlık arazi için bin 865 adet başvuru yapıldığını hatırlatarak ve bunların arasından 30 milyon hektarlık bin 560 anlaşmanın  imzalandığını belirtti.

Dursun Yıldız, Bin 560 adet arazi anlaşmasının bin 040  adedinin sulak bölgelerdeki araziler için  367’sinin yarı nemli bölgelerdeki araziler  için yapıldığını, anlaşmaya konu olan arazilerin sadece 160 adedinin kurak ve yarı kurak bölgede yer aldığını ifade etti.

“Bu arazilerin üretime geçilenlerinin  yüzde 20’sinde palm yağı,yüzde 10 ‘unda kauçuk ağacı ve şeker pancarı, yüzde 5’inde şeker kamışı yetiştirilmektedir” diyen Yıldız, anlaşma yapılan toplam arazilerin yaklaşık yüzde 15’inde tahıl ürünü yetiştirileceğinin belirtilmesine rağmen, ancak halihazırda ekilen arazinin sadece yüzde 1’inde arpa, buğday ve pirinç yetiştirildiğini dile getirdi.

Kiralanan ve satın alınan arazilerin bölgeleri ve  yetiştirilen mahsullerin su ihtiyacı 

Ukrayna’da Arazi Kiralanması Durumu  

Ukrayna’da arazi kiralanması konusuna da değinen Hidropolitik Akademi Direktörü Yıldız, Ukrayna bağımsızlığını elde ettiği 1991 yılından sonra yaklaşık 7 milyon kişiye ülkenin sahip olduğu 42 milyon hektarlık tarım toprağının 32 milyonunu devrederken, 10 milyon hektarlık tarım toprağının kamunun elinde kaldığını belirtti.

Dursun Yıldız, 2001 yılında kabul edilen moratoryumlaysa tarım arazilerinin alımı ve satımının yasaklandığının altını çizerek, bu durumdan istifade eden aracıların bu toprakları ilk sahiplerinden kiralarken, üzerlerine kendi karlarını da koyarak daha büyük işletmelere kiraladıklarını ve neticede yüz binlerce hektarlık tarım topraklarına sahip ulus ötesi büyük tekeller oluştuğuna  dikkat çekti.

2000 yılından bu yana dünyanın 21 ülkesine ait şirketlerin Ukrayna’dan tarım arazisi kiraladığını açıklayan Yıldız, “2021 yılı itibariyle sözleşmeleri tamamlanmış olan bu tarım arazisinin yüzölçümü 4. 350. 000 ha ulaşmıştı. Ancak bunun yaklaşık 2,5 milyon ha’ının yabancı sermayenin kontrolünde olduğu bilinmektedir. Ukrayna’da en büyük 70 tarım işletmesi yaklaşık 5 milyon hektarı veya ekilebilir arazinin yaklaşık yüzde 15’ini kontrol etmektedir. Bunların içindeki Kernel ve Ukr Land Farming holdingleri dünyanın önde gelen 20 tarım devi arasındadır. Ukrayna’da daha çok büyük şirketlerin yönettiği  tarım arazilerinin sahipliği  ikincil kullanım hakkı  şeklindedir. Ancak bu şirketler arazinin sadece  kullanıcısı olarak görünseler bile gerçekte arazinin kontrolü ve yönetimi tamamen onların elinde” olduğunu ifade etti.

Dursun Yıldız,  Ukrayna’da toplam büyüklüğü 50 bin ha’ ın üzerinde tarım arazisi kiralamış şirketlerin ülkelerine bakıldığında yüzde 45 gibi büyük bir oranla Güney Kıbrıs Rum Kesiminin öne çıktığını, ancak bu şirketlerin Ukraynalı oligarkların yönetiminde Güney Kıbrıs’ta kurulmuş ve daha çok Frankfurt borsasına kote edilmiş şirketler olduğunun  görüldüğünü aktardı.

“Örneğin bir tarım işletmesinin vekil sahibi Güney Kıbrıs’ta yerleşik bir şirket ise,  bir şirketin  Ukrayna’daki arazi kullanımı haklarını Güney Kıbrıs yasalarına göre bu şirkete devretmesi mümkün olmaktadır” diyen Yıldız, “Bu durum Ukrayna’da kiralanan araziler içinde Güney Kıbrıs’ta kurulmuş olan şirketlerin payını yüzde 45 ‘e çıkartmıştır. Diğer arazilerin yüzde 15’i ABD’li, yüzde 8’i Suudi Arabistanlı, yüzde 7’si Kanadalı ve yüzde 16’sı da Lüksemburglu firmalar tarafından kiralanmıştır” dedi.

Ukrayna’da tarım arazilerinin satışının serbest bırakılmasını öngören yasa tasarısının 2020 yılında parlamentoda kabul edildiğini ifade eden Dursun Yıldız,  şunları söyledi:

“Tasarı, ülkede tarım arazilerinin satışına yönelik uygulanan moratoryumun 2021 yılının ikinci yarısından itibaren kaldırılmasını öngörüyordu. Yasa uyarınca, ülkede 1 Temmuz 2021 tarihinden itibaren ilk üç sene içinde bir kişi en fazla 100 hektar arazi sahibi olabilecek, 2021-2024 yılları arasında sadece gerçek kişiler tarım arazilerini satın alabilecekti. Bankalar dışındaki tüzel kişiler ise 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren bu hakkı elde edebilecek ve satın alacağı arazilerin büyüklüğü 10 bin hektarı geçemeyecekti. Ancak bu yasanın uygulanması Ukrayna’nın yeni siyasi geleceği  ile doğrudan bağlantılı olacaktır”.

Hidropolitik Akademi Direktörü Dursun Yıldız, Ukrayna’nın 40 milyon hektarlık ekilebilir verimli tarım toprakları, su kaynakları ve büyük tarımsal üretimiyle ulus ötesi küresel şirketler tarafından kiralanan arazileri ile gıda jeopolitiğinin önemli bir aktör ülkesi olduğunun altını çizdi ve bu önemin Ukrayna’nın siyasi geleceğinin nasıl şekilleneceğine bağlı olarak kesintiye uğrayabileceğini, ancak orta ve uzun vadede artarak devam edeceğini kaydetti.

[UHA Haber Ajansı, 17 Mart 2022]