Ukrayna’dan Mektup Var!

KİEV – UHA HABER / Değerli okurlar, Ukrayna – Rusya arasında herhangi bir savaşın yaşanmaması için bu hafta birçok batılı lider her iki ülke diplomasi trafiği yaşadı.

(UHA) Uluslararası Haber Ajansı Kiev Temsilciliği olarak Ukrayna – Rusya arasında yaşanan diplomasi trafiğini hafta boyunca yakından takip ettik.

Bugünki ‘Ukrayna’dan Mektup Var!‘ Haber Bültenimizin ilk haberi, Ukrayna krizinde Batının tüm uyarılarına rağmen Rusya’nın tatbikat yapıyor olması.

Ukrayna krizinde Batı’dan “en tehlikeli an” uyarısı gelirken bu arada diplomasi trafiği de giderek yoğunlaştı. Rusya ise Belarus’ta ve Karadeniz’de tatbikat yapıyor.

(UHA) Uluslararası Haber Ajansı olarak, Reuters, AFP, dpa’dan edindiğimiz bilgilere göre, Ukrayna krizinde Batılı diplomatlar ve liderler Moskova ve Kiev arasında mekik dokurken, Rusya ve Belarus Karadeniz’de tatbikat yaparak gövde gösterisinde bulunuyor.

Liderlerden diplomasi çağrısı yükselirken, İngiltere Dışişleri Bakanı Rus mevkidaşı ile Moksova’da bir araya geldi. Rus, Ukraynalı, Alman ve Fransız diplomatlar Berlin’de buluşmaya hazırlanıyor.  İngiltere Başbakanı Boris Johnson ise NATO merkezini ziyaret etti.

Rusya’nın Ukrayna sınırındaki askeri yığınağı, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve NATO müttefikleri arasında Rusya’nın Ukrayna’yı işgal edeceği endişesini arttırarak Rusya ile Batı İttifakı arasında gerginliğin tırmanmasına neden oldu. Rusya ise Batı’nın Ukrayna’yı işgal edeceği yönündeki savını reddediyor.

“En tehlikeli an”

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg Brüksel’de İngiltere Başbakanı Boris Johnson ile bir araya geldi. Johnson ortak basın toplantısında yaptığı açıklamada, Moskova’nın Ukrayna’ya olası bir saldırısı ile ilgili olarak, “Henüz bir karar alındığını düşünmüyorum. Ancak bu çok yakın zamanda feci bir şeyler olabileceğinin imkansız olduğu anlamına gelmiyor” ifadelerini kullandı.

“Bu, muhtemelen en tehlikeli an diyebilirim. Önümüzdeki günlerde Avrupa’nın on yıllardır gördüğü en büyük güvenlik krizi ve bunu doğru yapmalıyız” diyen Johnson, “Sırada yaptırımlar, askeri çözüm kombinasyonu artı diplomasi var” söyleminde bulundu.

Stoltenberg de Avrupa güvenliği için “en tehlikeli an” olarak tanımladığı krizle ilgili olarak “Rus birliklerinin sayısı artıyor. Muhtemel saldırı için uyarı zamanı da azalıyor” dedi.

Öte yandan Ukrayna, Rus deniz kuvvetlerinin Karadeniz’de ve Azak Denizi’nde yaptığı tatbikatları eleştirdi. Ukrayna Savunma Bakanı Oleksey Reznikov uluslararası toplumu Rusya’ya karşı cezalandırıcı tedbirler almaya çağırdı.

“Sağır ve dilsiz”

Öte yandan Ukrayna krizinde diplomasi trafiği de yoğun bir şekilde devam ediyor. Moskova’ya giden İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, Rus mevkidaşı Sergey Lavrov ile bir araya geldi. Görüşmeden sonra yapılan ortak basın toplantısında Lavrov, Truss’un anlattıklarını dinlemediğini ve tribünlere oynadığını ifade etti.

Basın toplantısında “Biri sağır diğeri dilsiz biri arasında bir konuşma yaşadığımızdan ötürü oldukça hayal kırıklığına uğradım” şeklinde konuşan Lavrov, “Bizim en ayrıntılı açıklamalarımız hazırlanmamış topraklara düştü” şeklinde konuştu.

Lavrov söylerine şöyle devam etti: “Rusya, zemin donup taş gibi olana kadar bekliyor ki tankları Ukrayna topraklarına rahatça girebilsin diyorlar. Bence İngiliz çalışma arkadaşımızla zemin bugün böyleydi. Ürettiğimiz sayısız gerçek çarpıp geri sekti.”

Truss ise Ukrayna’ya saldırı olması halinde Batı’nın sert yaptırımlar uygulayacağını söyleyerek, “Ukrayna’yı tehdit etmek dışında sınırda 100 bin asker konuşlandırmak için başka bir neden göremiyorum. Rusya diplomasi konusunda ciddiyse bu birlikleri geri çekmeli ve tehditlerden vazgeçmeli” dedi. Lavrov bunun üzerine ülkesinin diplomasi taraftarı olduğunu belirtti.

Truss’un Moskova’daki görüşmeleri Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşmesinin ardından geldi.

Tatbikat gerginliği

Stoltenberg geçen hafta Rusya’nın Belarus’ta 30 bin askerden oluşan bir güç ile tatbikat yapacağını söylemişti. Başlayan söz konusu tatbikatı Ukrayna “psikolojik baskı” olarak nitelendirerek kınadı. Bu arada Ukrayna  da kendi tatbikatını başlattı. Birlik sayısının açıklanmadığı tatbikatta, aralarında Türkiye’den alınan insansız hava araçları (Bayraktar) ile tanksavar ve füzeler kullanılıyor.

Kiev’i ziyaret eden Litvanya Başbakanı Ingrid ise, Simonyte Ukrayna’nın önümüzdeki günlerde Vilnius’tan gönderilen uçaksavar silahlarını teslim alacağını açıkladı.

Danimarka da ABD ile yeni bir savunma anlaşması için müzakerelere başlanacağını duyurdu. Anlaşmanın ABD askerlerinin Danimarka topraklarında konuşlandırılmasını içerebileceği belirtiliyor.

Berlin’de dörtlü görüşme

Tatbikatların yarattığı gerginliğe rağmen Rusya’nın Ukrayna temsilcisi Dimitri Kozak, Ukraynalı, Alman ve Fransız yetkililerle Berlin’de bir araya geldi.

Diplomatik görüşmelerin gündemini Rusya’nın Doğu Avrupa’daki ve eski Sovyet ülkelerindeki etkisini azaltmayı amaçlayan ABD ve Washington liderliğindeki NATO askeri ittifakından güvenlik talepleri yer alıyor.

Rusya’nın talepleri arasında Ukrayna dâhil hiçbir eski Sovyet ülkesinin NATO’ya alınmayacağına dair güvence ve NATO’nun Doğu Avrupa’ya konuşlandırdığı askeri güçlerini geri çekeceğine ilişkin taahhüt yer alıyor. ABD bu taleplere yazılı yanıtında NATO’nun Ukrayna’ya kapısının açık olduğunu belirterek Rusya’nın en temel taleplerinden birini reddetmişti.

Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un da gelecek hafta Kiev ve Moskova’ya giderek Rus ve Ukraynalı liderlerle bir araya gelmesi bekleniyor.

***

Evet Ukrayna-Rusya arasında müzakere edilen barış anlaşmasının detaylarında ne var?

Rusya’nın askeri yığınağı ve olası işgal tartışmaları sürerken, Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçılarla ilgili görüş ayrılığının giderilmesi için hazırlanan barış anlaşması yine masada.

Almanya, Fransa, Ukrayna ve Rusya’nın üst düzey yetkilileri Berlin’de 10 Şubat Perşembe günü toplanarak, Minsk’te 2015 yılında imzalanan anlaşmanın uygulamaya konulmasını masaya yatırdı.

Bu anlaşmanın yürürlüğe girmesinde taraflar arasında sorun yaratan önemli noktalar bulunuyor.

Ukrayna’nın doğusundaki görüş ayrılığı nereden çıktı?

Rusya, Ukrayna’da Kremlin yanlısı devlet başkanının görevden alınmasına 2014 yılı şubat ayında Kırım’ı tek taraflı ilhak ederek ve Ukrayna’nın doğusundaki Donbas bölgesinde çoğunluğu Rusça konuşan ayrılık yanlılarını destekleyerek yanıt verdi.

Ukrayna ordusu ve gönüllülerden oluşan birlikle, ayrılık yanlıları savaş uçakları, ağır top ve tankların da kullanıldığı, bölgenin önemli ölçüde tahrip olmasına yol açan ağır bir savaşa girdi.

Ukrayna ve Batı ülkeleri, Rusya’yı ayrılık yanlılarına silah ve askeri destek verdiği gerekçesiyle suçlarken, bu suçlamayı reddeden Moskova, bölgede savaşan ayrılık yanlısı Rusların gönüllü olarak buraya gittiği görüşünü dile getirdi.

Çatışmalar sürerken, Malezya Havayollarına ait bir yolcu uçağı 17 Temmuz 2014’de Ukrayna‘nın doğusundan atılan bir füzeyle düşürüldü, uçakta bulunan 298 kişi hayatını kaybetti.

Uluslararası soruşturma, ayrılık yanlılarının kontrol ettiği bölgeden atılan füzenin uçağı vurduğunu ve bu füzenin Rusya’daki bir askeri garnizondan Ukrayna’ya getirildiğini rapor etti. Moskova ise bu suçlamaları reddetti.

Ukrayna için çözüm önerilerinden biri de Finlandiya modeli

İkinci Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan iki kutuplu sistemde Finlandiya, iki büyük güç arasında sıkıştı. Çözüm olarak, kendi toprak bütünlüğü ve güvenliği karşılığında tarafsız kalarak NATO ve AB gibi kurumlara girmemeyi tercih etti.

Uzun yıllar sonra Finlandiya AB üyesi oldu ancak hala NATO üyesi değil.

Zamanla bir çözüm olarak gösterilen bu modele uluslararası ilişkilerde ‘Finlandiyalılaşma’ denildi.

Normandiya Formatı nasıl doğdu?

Fransa, Almanya, Ukrayna ve Rusya liderleri krize son vermek amacıyla ilk kez 2014 yılı Haziran ayında Normandiya’da bir araya geldi. Bundan sonra dört ülkenin birlikte yaptığı bu toplantılar, “Normandiya Formatı” olarak anıldı.

Çatışmalar ve müzakereler nasıl gelişti?

Ukrayna birliklerinin 2014 yılı ağustos ayında uğradıkları ağır yenilginin ardından Kiev ve ayrılık yanlıları 2014 yılı eylül ayında Minsk kentinde bir ateşkes anlaşması imzaladı.

“Minsk 1” olarak bilinen anlaşma, ateşkesin AGİT tarafından denetlenmesini, yabancı savaşçıların bölgeyi terk etmesini, mahkumların değişimini, isyancıların affedilmesini ve ayrılık yanlılarının kontrol ettiği bölgeye kısmi özerklik verilmesini öngörüyordu.

Bu ateşkes anlaşması kısa sürede çökerken, yoğun çatışmalar yeniden başladı. 2015 yılı ocak ve şubat aylarında Ukrayna birlikleri Debaltseve bölgesinde yine ağır bir yenilgiye uğradı.

Fransa ve Almanya yine arabulucu olarak devreye girdi ve 2015 yılı şubat ayında Rusya, Ukrayna ve ayrılık yanlıları arasında yeni bir barış anlaşması imzalandı.

Bu anlaşma uyarınca, ateşkes ile birlikte ağır silahların çatışma hattından geri çekilmesi ve siyasi çözümün önünün taraflarca açılması öngörüldü. Anlaşmayı Rusya ve Ukrayna’nın dışında Fransa ve Almanya’nın liderleri de imzaladı.

Minsk anlaşması hükümleri nelerdi?

“Minsk2” olarak adlandırılan anlaşma yine AGİT gözlemcilerinin ateşkesi denetlemesini, ağır silahların ve yabancı birliklerin çatışma hattından çekilmesini, mahkumların değişimini öngörüyordu.

Rusya’nın önemli bir diplomatik başarısı olarak Ukrayna’nın ayrılık yanlılarının kontrol ettiği bölgeye özel statü vermesini zorunlu kılıyordu.

Buna göre, bu bölge kendi polis gücünü kuracak, yerel savcı ve hakimleri özerk yönetim atayacaktı. Verilen taviz gereği Ukrayna ayrılık yanlıları için yine af ilan ederken, ayrılık yanlılarının liderleriyle bölgede yerel seçim düzenlenmesinin detaylarını konuşmayı kabul etmek zorunda kaldı.

Anlaşma, Ukrayna’nın isyancıların yaşadığı bölgelerde Rusya ile ortak sınırın kontrolünü ancak AGİT tarafından denetlenen yerel seçimler yapıldıktan sonra sağlamasını şart koşuyordu.

Anlaşmada Moskova için diğer bir başarı ise çatışmalara taraf olmadığını iddia eden Rusya’ya hiç bir sorumluluk yüklenmemesiydi.

Ukrayna’da çoğu kişi ülkenin ulusal çıkarları gözardı edildiği ve ihanete uğradıkları gerekçesiyle anlaşmaya karşı çıktı.

Kamuoyunda duyulan büyük hoşnutsuzluk, anlaşmanın koşullarının yerine getirilmesini engelledi.

Moskova ve Kiev neden sürekli birbirlerini suçluyor?

Minsk anlaşması büyük çapta çatışmaların sona ermesini sağladı. Bununla birlikte tarafların birbirlerini suçladığı küçük çatışmalar hep süregeldi.

Taraflar ateşkes için sürekli bir araya gelse de kısa süre içinde ateşkes ihlalleri hep tekrarlandı.

Ukrayna, Rusya’yı askeri birliklerini bölgeden geri çekmemekle suçlarken, Moskova bunu yalanladı ve Ukrayna’da Batılı askeri uzmanların konuşlanmasını tartışma konusu yaptı.

Ukrayna’nın doğusuna müdahale etmediğini iddia eden Rusya, bununla birlikte bölgeye siyasi ve ticari desteğini hiç bir zaman esirgemedi. Rusya, bölgedeki 700 bin kişiye Rus vatandaşlığı verdi.

Rusya, Ukrayna, Fransa ve Almanya liderleri en son 2019 yılında Paris’te yaptıkları toplantıda Minsk anlaşmasının koşullarının yerine getirilmesi çağrısında bulundu, ancak bu konuda hiç bir zaman ilerleme sağlanamadı.

Yeni müzakerelerden bu kez ne bekleniyor?

Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, “Normandiya Formatı”nın yeniden toplanmasını önerirken,

Rusya, Kiev’in Minsk anlaşmasının sorumluluklarını üstlenmediği sürece bu toplantıların bir sonuç getirmeyeceğini bildirdi.

Ukrayna’nın NATO’ya girme arzusunu dile getirmesi üzerine Rusya, Ukrayna sınırına asker yığınağını artırdı.

Bölgede gerilimin artması üzerine Fransa ve Almanya müzakere sürecinin yeniden başlatılması için temaslarını hızlandırdı.

Dört ülkenin temsilcisi , 26 Ocak’ta Paris’te görüştü. Bu ülkeler, Berlin’de 10 Şubat‘ta bir kez daha bir araya gelip Minsk anlaşmasının yorumlanması konusunda uzlaşmaya varılması hedefiyle toplanılması kararını aldı.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, bu hafta Moskova ve Kiev’e yaptığı ziyaretlerde, Minsk anlaşmasının yorumlanması konusundaki görüş ayrılıklarını masaya yatırdı.

Macron, görüşmelerde taraflara Minsk anlaşmasının canlandırılmasının kalıcı siyasi çözüm ve barışı tesisi için tek yol olduğunu vurguladı.

Ukrayna’ya Batı’dan ne tür baskılar geliyor?

Batı ülkeleri Kiev’e Minsk anlaşmasına uyması çağrısını yaparken, Ukrayna’da bu anlaşmanın ulusal çıkarlara aykırı olduğunu seslendirenlerin sesi daha fazla güçlü çıkmaya başladı.

Ukrayna Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi Sekreteri Oleksiy Danilov, geçen hafta, The Associated Press’e yaptığı açıklmada, anlaşmanın “bir Rus namlusu altında” imzalandığı görüşünü dile getirerek, “Minsk anlaşmasının yerine getirilmesinin ülkenin yıkımı anlamına geldiğini” söyledi.

Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmytro Kuleba, Moskova’nın ayrılık yanlısı bölgeyi Ukrayna’ya entegre ederek, ülkenin Batı’ya daha fazla yaklaşmasının önünde bir blok oluşturmayı hedeflediği suçlamasında bulundu.

Daha diplomatik bir dili tercin eden Zelenskiy ise Minsk belgesinin hiç bir maddesini sevmediğini her fırsatta dile getirmeyi sürdürdü.

***

Değerli okurlar ‘Ukrayna’dan Mektup Var!‘ Haber Bültenimizin bugün de sonuna geldik. Tekrar birlikte olmak dileğiyle hoşça kalınız!

Celal KILIÇ, KİEV Temsilcisi

[UHA Haber Ajansı, 12 Şubat 2022]