Türkmenistan’ın Afganistan’daki Barışçıl ve İnsani Diplomasisi

Türkmenistan, bulunduğu jeopolitik konum gereği Hazar, Orta Asya ve Ortadoğu coğrafyaları arasında bir köprü görevi üstlenmektedir. Bilindiği gibi Aşkabat yönetimi, bağımsızlığını ilan ettikten sonra Daimi Tarafsızlık Statüsü aracılığıyla konumunu pekiştirmiş ve bölgesel-küresel işbirliğinden yana olduğunu net bir biçimde ortaya koymuştur.

Prof. Dr. M.Seyfettin EROL & ANKASAM Başkanı

Güncel gelişmeler incelendiğinde, Türkmenistan’ın Afganistan’da yaşanan olaylar karşısında da mevzubahis politikayı devam ettirdiği görülmektedir. Nitekim Türkmenistan’ın uluslararası politikada saygın bir devlet haline getiren Cumhurbaşkanı Sayın Kurbankulu Berdimuhammedov, Birleşmiş Milletler (BM) 76. Genel Kurul Toplantısı’na gönderdiği video aracılığıyla Aşkabat’ın izleği politikayı “Her şeyden önce savaşlardan ve kargaşalardan usanmış, barışçıl, sakin ve huzurlu bir yaşam hayal eden Afgan halkını düşünmeliyiz.”[1] sözleriyle ifade etmiştir.

Afganistan’ın çeşitli aktörlerin azami kazanım elde etmek için yarıştığı bir ülke olarak dikkat çektiği bu dönemde Türkmenistan, komşusuna yönelik insancıl ve barışçıl bir diplomasi benimsemiştir. Afganistan’da yaşanan çatışmalar sırasında Türkmenistan’ın bölge politikasının önceliğini Afgan halkının güvenliği ve refahı oluşturmuştur. Zira Aşkabat, Taliban’ın Kabil’i ele geçirdiği 15 Ağustos 2021 tarihinden önce Afganistan’a yaptığı yardımları, belirtilen tarihten sonra da kesmemiş ve önceliğinin Afgan halkı olduğunu gözler önüne sermiştir. Hatırlanacağı üzere, 2020 yılının Şubat ayında da Cumhurbaşkanı Sayın Berdimuhammedov, Afganistan’a yönelik 2020-2022 yıllarını kapsayan insani yardım programını içeren bir kararname imzalamıştır.[2]

Buna ek olarak Türkmenistan’ın iyi komşuluk ve dostluk anlayışı doğrultusunda söz konusu ülkede sosyal tesisler inşa ettiği de bilinmektedir. Dahası Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı, yaptığı bir açıklamada, Aşkabat’ın Afganistan’ın sorunlarını siyasi ve diplomatik yollarla çözmesinden yana olduğunu açıkça vurgulamıştır.[3] Bu yaklaşım, Türkmenistan Dışişleri Bakanı Sayın Raşid Meredov tarafından da net bir şekilde dile getirilmektedir. Bölgesel krizlerin çözülebilmesi için yoğun çaba harcayan Sayın Meredov, Alman mevkidaşı Sayın Haiko Maas’la 14 Eylül 2021 tarihinde yaptığı telefon görüşmesinde de Afgan Sorunu’nda aktif diyaloğun sürdürülmesinin önemine ve Aşkabat’ın bu konudaki barışçıl çabalarına dikkat çekmiştir.[4]

Türkmenistan’ın Afganistan’a yönelik yardımlarında öncelikli alanlardan biri de sağlıktır. Örneğin 1 Eylül 2021 tarihinde Türkmenistan, Afganistan’a Covid-19’a karşı koruyucu giysi, ilaç, tıbbi malzeme, dezenfektan ve maske göndermiştir.[5] Diğer yandan Afganistan’da çatışmalar sürerken Aşkabat, komşusunu karanlıkta bırakmamıştır. Özellikle de Afganistan’ın batı ve kuzey bölgelerine elektrik temin eden Türkmenistan, bunu sağlamaya devam etmiştir.[6]

Üstelik Aşkabat, Afganistan’daki sorunların çözülmesi konusunda sadece insani yardım merkezli bir politika uygulamamaktadır. Türkmenistan, barışçıl diplomasiyi de kullanarak dünyanın dikkatini Afganistan’ın sorunlarının çözülmesine çekme gayreti içerisindedir. Bu doğrultuda Tacikistanlı ve Avusturyalı yetkililerle 30 Ağustos 2021 tarihinde gerçekleştirdiği görüşmede Türkmenistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Sayın Vepa Hacıyev, ülkesinin Afganistan’daki barış sürecine siyasi, ekonomik, sosyal ve insani açıdan yaklaştığını dile getirmiştir. Sayın Hacıyev, Afganistan’daki sorunun, sorumluların ve uluslararası toplumun etkin katılımıyla en kısa zamanda çözülmesi gerektiğini belirtmiştir.[7]

Ayrıca Türkmenistan, 9 Eylül 2021 tarihinde ABD ve Almanya’nın gerçekleştirdiği bir video-konferansa da katılım sağlamıştır. Konferansa 20’den fazla ülkenin Dışişleri Bakanı ile BM ve NATO’dan üst düzey yetkililer iştirak etmiştir. Konferansta Afganistan’daki durum ele alınırken; Türkmenistan, bahsi geçen ülkedeki güvenlik sorunlarının bölgeye siyasi, ekonomik ve insani açıdan olumsuz yansıdığını dile getirmiştir. Aşkabat yönetimi, Afganistan’da kalıcı barışa ulaşılması, istikrarın sağlanması ve Afgan halkının refahının arttırılması için çok taraflı işbirliği mekanizmalarının kurulması gerektiğini söylemektedir.[8]

Türkmenistan, tıpkı diğer Orta Asya ülkeleri gibi Afganistan’ın bölgesel işbirliklerine dahil edilmesi gerektiğini savunmaktadır. Özellikle de Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı (TAPI) ve Türkmenistan-Afganistan-Pakistan Yüksek Voltajlı Enerji Nakil Hattı (TAP) çerçevesinde düşünüldüğünde, istikrarın tesis edildiği bir Afganistan hem Orta Asya ile Güney Asya arasında köprü olacak hem de bölgedeki ekonomik potansiyel kullanılabilir hale gelecektir.

Dahası Afganistan’ın Orta Koridor’a aktif olarak dahil edilmesi, Türkmenistan’ın jeopolitik konumunu da güçlendirecektir. Böylece Aşkabat, Güney Asya-Orta Asya-Hazar Denizi-Türkiye-Avrupa güzergâhında karşılıklı çıkarları önceleyecek bir biçimde doğu-batı dostluk hattını inşa edebilecektir.  

Karşılıklı saygı ve eşitlik çerçevesinde geliştirilen ilişkiler, bölgesel barışın ve istikrarın kilit konularından biridir. Özellikle hem bölge ülkeleri hem de Batılı güçler, göçü ve terör tehdidini önleyebilmek için askeri güç kullanmak yerine Afganistan’a yapacakları yardımlar ve gerçekleştirecekleri işbirlikleriyle coğrafyayı daha yaşanılabilir kılacaktır. Bu tutum ise Afganistan kaynaklı göçün önüne geçerek ülkenin terör yuvası olmasını engelleyebilir. Zira Aşkabat’ın ortaya koyduğu yaklaşımın diğer başkentlerce de benimsenmesi, Afganistan’ı üreten ve buna bağlı olarak yoksulluk ve işsizlik problemini aşan verimli bir ülke haline getirebilir. Ancak söz konusu ülkedeki sorunların devam etmesi ve insani krizlerin büyümesi, özelde bölgeyi ve genelde ise Avrasya coğrafyasını tehdit etmeye devam edecektir. Bu nedenle de benimsenmesi gereken politika, sömürü değil; işbirliği üzerinden şekillenmelidir.

Sonuç olarak Türkmenistan, izlediği barışçıl ve insancıl politika vesilesiyle Orta Asya ve Güney Asya’da istikrarın tesis edilmesindeki en mühim aktörlerden biri olarak ön plana çıkmaktadır. Cumhurbaşkanı Sayın Berdimuhammedov’un da belirttiği üzere, Afganistan’a ilişkin önyargıların bir kenara bırakılması gerekmektedir. Mevzubahis devletin bölgesel ve küresel işbirliklerinden dışlanması, kırk yılı aşkın bir süredir savaşa maruz kalan Afgan halkını cezalandırmaktan başka hiçbir işe yaramayacaktır. Bu yüzden de küresel güçlerin çıkar odaklı politikalarının bölgeyi istikrarsızlaştırdığı gerçeğinden hareketle, sorunların bölgenin dinamikleri çerçevesinde çözülmesi elzemdir. Dolayısıyla Türkmenistan’ın karşılıklı saygı, barışçıl diplomasi ve yapıcı diyalog esasına dayanan tutumu ve bu çerçevede gerçekleştirdiği yardımlar, Afganistan’daki sorunların çözülmesi noktasında ciddi bir yol haritası ortaya koymaktadır.

[1] “Türkmenistan Lideri: Afganistan Gerçekleri, İdeoloji ve Fobilerden Arınmış Yaklaşımı Gerektiriyor”, Business Turkmenistan, https://business.com.tm/tr/post/7627/turkmenistan-lideri-afganistan-gerchekleri-ideoloji-ve-fobilerden-ar%C4%B1nm%C4%B1sh-yaklash%C4%B1m%C4%B1-gerektiriyor, (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

[2] “Türkmenistan’dan, Afganistan’a Üç Yıllık İnsani Yardım Paketi”, TRT Avaz, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/turkmenistan-dan-afganistan-a-uc-yillik-insani-yardim-paketi/5e4fbb2601a30a24688f2903, (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

[3] “Turkmenistan Committed to Peaceful Resolution of Afghan Issue, Foreign Ministry Says”, Tass, https://tass.com/world/1327373, (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

[4] “Heads of Foreign Affairs Agencies of Turkmenistan and the FRG Discussed the Issues of Bilateral Collaboration”, News Central Asia, http://www.newscentralasia.net/2021/09/14/heads-of-foreign-affairs-agencies-of-turkmenistan-and-the-frg-discussed-the-issues-of-bilateral-collaboration/, (Erişim Tarihi: 02.10.2021).

[5] Turkmenistan Sent Humanitarian Aid to Afghanistan”, Ministry of Foreing Affairs of Turkmenistan, https://www.mfa.gov.tm/en/news/2772, (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

[6] “Turkmenistan Continues to Provide Electricity to the Regions of Afghanistan”, Ministry of Foreing Affairs of Turkmenistan, https://www.mfa.gov.tm/en/news/2757, (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

[7] “Turkmenistan, Tajikistan, Austria Talk on Expanding Humanitarian Assistance to Afghanistan”, MENAFN, https://menafn.com/1102707211/Turkmenistan-Tajikistan-Austria-talk-on-expanding-humanitarian-assistance-to-Afghanistan, (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

[8] “Turkmenistan Participated in A Multilateral Ministerial Meeting on Afghanistan”, Urdu Point, https://www.urdupoint.com/en/world/turkmenistan-participated-in-a-multilateral-m-1346529.html, (Erişim Tarihi: 25.09.2021).

[UHA Haber Ajansı, 21 Ekim 2021]