Türkiye’nin Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’a verdiği askerî destek -II-

UHA / İnternational News Agency  

Ankara merkezli düşünce kurulusu olan Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM) yazarı ve Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Uluslararası İlişkiler ana bilim dalında doktora öğrencisi Ergün Mamedov, ANKASAM için “Orta Asya’da stratejik Stratejik Mücadelede Yeni Döneme Doğru!” başlıklı bir yazı kaleme aldı.

Mamedov, Donald Trump, seçim kampanyasında Ukrayna’daki savaşı bitirme iddiaları ortaya koysa da somut bir strateji sunmamış, NATO ve Asya-Pasifik müttefiklerinin güvenlik yükünü daha fazla üstlenmesi gerektiğini savunmuştur. Bu yaklaşımın Orta Asya-ABD ilişkilerine yansımasıyla Trump yönetimi, bölge ülkelerinden Rusya ile ilişkilerde daha fazla sorumluluk almasını isteyebilir. Moskova-Kiev müzakerelerinin başarısız olması durumunda Trump’ın, Orta Asya ülkelerinden Rusya karşısında daha güçlü bir duruş benimsemelerini talep etmesi beklenebilir. Bu durum, bölgenin mevcut jeopolitik dengelerini koruma çabalarını zorlaştırabilir” ifadesini kullandı..

29-30 Ocak 2024 tarihlerinde Brüksel’de düzenlenen Küresel Geçit Yatırımcılar Forumu’nda AB ve uluslararası finans kuruluşlarının, Orta Asya’daki ulaşım bağlantılarının geliştirilmesi için 10 milyar avro yatırım taahhüdünde bulunduğuna vurgu yapan Ergün Mamedov, bu yatırımın, Ukrayna’daki savaş sonrası AB’nin Rusya’yı baypas eden Orta Koridor’a olan ilgisini artırdığını ve güzergahın modernizasyonu için altyapı iyileştirmelerinin gerekliliğini ortaya koyduğunu açıkladı.

Mamedov, “AB’nin bölgedeki en büyük doğrudan yabancı yatırımcı ve ikinci en büyük ticaret ortağı konumunda olduğu belirtilmiş, Orta Koridor’un Avrupa ve Asya’yı 15 gün içinde bağlayan sürdürülebilir bir rota haline getirilmesi hedeflenmiştir. Forumda alınan kararlar, Batı’da ABD’nin yanı sıra AB’nin de Orta Asya’daki varlığını daha da güçlendirme yönündeki kararlılığını ortaya koymuştur” dedi.^[8]

“2024’ün ilk 11 ayında Orta Koridor üzerinden taşınan yük hacminin %63 artarak 4,1 milyon tona, konteyner taşımacılığının ise 2,6 kat artışla 50 bin 500 TEU’ya ulaştığı bildirilmiştir” diyen (ANKASAM) yazarı Ergün Mamedov,  şöyle sürdürdü:

“Yıllık taşıma kapasitesinin 6 milyon tona, konteyner kapasitesinin ise 100 bin TEU’ya ulaşmasıyla, 2024 yılında faaliyete geçen Trans-Hazar Taşımacılık Koridoru Koordinasyon Merkezi’nin Avrupa ve Asya arasındaki teslimat sürelerini 15 güne düşürmeyi hedeflediği belirtilmiştir. Bu koridorun, Kazakistan, Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye ve Çin’in katılımıyla küresel ticarette stratejik önemi giderek artmıştır. Kazakistan, ağır taşıtların yol altyapısına etkisini azaltmak için 2025 yılına kadar 220 otomatik ölçüm istasyonu kurmayı planlamış ve şu ana kadar 45 tanesini faaliyete geçirmiştir. Bu sistemlerin, taşıtların ağırlık ve boyut standartlarına uygunluğunu izleyerek ulaştırma altyapısını korumaya katkı sağladığı ifade edilmiştir”.^[9]

Ergün Mamedov, 2025’te, Hazar ve Orta Asya’da jeopolitik rekabetin artmasıyla birlikte, Rusya ve İran Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru (INSTC) ticaretinden fayda sağladığını, Ukrayna savaşı sırasında Bakü’nün, Rusya’nın enerji ihracatı ve yaptırımlarının aşma çabalarında kilit bir transit merkezine dönüştüğünü ifade etti.

Hazar Havzası’ndaki su seviyelerinin düşmesinin Rusya’nın büyük gemilerini zorlarken, Kazakistan’ın sığ sulara uygun filosunu genişletmesinin güç dengelerini değiştirdiğine dikkat çeken Mamedov, “Türkiye’nin Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’a verdiği askerî destek savunma kapasitelerini artırırken, Orta Koridor’un önemi artmıştır. Tahran Konvansiyonu Taraflar Konferansı’nda çevresel sorunların ele alınacağı bildirilmiş, ancak Rusya ve İran’ın veto haklarını koruma çabalarının devam edeceği öngörülmüştür. Bölge ülkeleri bu gelişmelerle altyapı ve güvenlik alanında yeni zorluklarla karşı karşıya kalmışlardır” dedi.

Ergün Mamedov, Donald Trump’ın göreve başlamasının, Orta Asya-ABD ilişkilerinde dönüm noktası olan C5+1 formatının 10. yılına denk geldiğini hatırlatarak, “Cumhuriyetçiler ile Demokratların aynı tutum içerisinde bulunduğu ve uzun süredir desteklediği Orta Asya işbirliği, Trump’ın yeniden seçilmesiyle daha derin stratejik bağlar kurma beklentisi yaratmıştır. Bölge ülkeleri iyimser bir tutum sergilerken, ABD’li yetkililer Orta Asya’nın jeopolitik önemini vurgulamış ve ilişkilerin güçlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. C5+1 formatının daha etkin kullanımı, ticaretin artırılması gibi adımlar gündeme gelirken, ABD başkanlık ziyaretleri ve liderler arası temaslarla güvenlik, enerji ve ulaşım iş birliklerinin derinleşmesi önerilmiştir.^[10] Bu gelişmeler, ABD’nin Orta Asya’ya yönelik politikasında yeni bir dönemin başlangıcına işaret etmektedir” ifadesini kullandı.

“Trump yönetimi ile Orta Asya arasında yeni işbirliği fırsatları doğmuş ve üst düzey siyasî diyalogların artırılması bölge ülkelerinin uluslararası arenada ortak çıkarlarını savunmalarına katkı sağlayacağı belirtilmiştir” diyen (ANKASAM) yazarı Ergün Mamedov, ABD Başkanı’nın bölgeye olası bir ziyaretinin, stratejik bağlılığının göstergesi olabileceğini söyledi.

Ergün Mamedov, Ulaştırma alanında, Orta Koridor’un Türkmenistan ve Özbekistan güzergahlarının genişletilmesi ve Özbekistan-Afganistan-Pakistan demiryolu projesi gibi girişimlerin, bölgesel entegrasyonu güçlendirdiği hatırlattı.

Mamedov, bu projelerin, lojistik verimliliği artırarak bölgeyi doğu-batı ve kuzey-güney ticaret hatlarında kritik bir bağlantı noktası haline getirdiğini ve ayrıca, ABD’nin dijital ekonomi, kritik mineraller ve finans sektöründe özel sektör yatırımlarını artırmasının, bölgesel kalkınmayı desteklediğine dikkat çekti.

Güvenlik alanında ise ABD’nin terörle mücadele ve sınır güvenliği konularında daha aktif bir rol üstlenmesinin beklendiğini ve Trump yönetimi ile birlikte Orta Asya ülkelerinin, ABD ile ortak projeler yoluyla hem ekonomik hem de stratejik alanlarda daha sağlam bir işbirliği kurma potansiyeline sahip olduklarının görüldüğünün altını çizdi.

(ANKASAM) yazarı Ergün Mamedov,  “Batı ekseninde ABD ve AB’; Rusya-Çin arasında devam eden stratejik mücadele, Orta Asya’nın önümüzdeki dönemde çok daha kritik bir jeopolitik rekabet alanı haline gelmesine yol açabilir. ABD’nin, özellikle Trump yönetimi altında, bölgedeki ekonomik ve diplomatik etkinliğini artırma çabası, Trans-Hazar Taşımacılık Güzergahı ve C5+1 gibi platformlar üzerinden daha belirgin hale gelebilir. Ancak bu çabalar, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi kapsamındaki altyapı yatırımlarını ve ekonomik iş birliklerini hızlandırmasına yol açarken, Rusya da bölgedeki geleneksel nüfuzunu pekiştirme yönünde daha agresif adımlar atabilir. Bu durum, Orta Asya devletlerini büyük güçlerin etkisini dengelemek için daha çok taraflı iş birliklerine ve bağımsızlıklarını koruma çabalarına itecektir” dedi.

Bölge ülkelerinin, üç büyük gücün etkisini dengelerken, ekonomik kalkınmalarını sürdürebilmek için ABD, Rusya ve Çin ile farklı alanlarda işbirliğini çeşitlendirmeye çalışabileceğine hatırlatmada bulunan Ergün Mamedov, “Örneğin, Çin’den gelen yatırım ve altyapı projeleri, Rusya’nın güvenlik temelli iş birlikleri ve ABD’nin finansal destekleri, Orta Asya’nın ekonomik ve stratejik esnekliğini artırabilir. Ancak bu denge politikası, aynı zamanda büyük güçlerin bölgedeki nüfuz mücadelesini daha da şiddetlendirebilir ve bu durum, Orta Asya’da uzun vadede daha karmaşık bir jeopolitik denklem doğurabilir” şeklinde kaydetti.

^[8] Toghrul Ali, “European and International Financial Institutions to Invest $10 Billion in the Middle Corridor”, Caspian Policy Center, https://www.caspianpolicy.org/research/economy/european-and-international-financial-institutions-to-invest-10-billion-in-the-middle-corridor, (Erişim Tarihi: 27.01.2025).

^[9] Saniya Sakenova, “Cargo Transport via Middle Corridor Surges to 4.1 Million Tons in 11 Months”, Astana Times, https://astanatimes.com/2024/12/cargo-transport-via-middle-corridor-surges-to-4-1-million-tons-in-11-months, (Erişim Tarihi: 27.01.2025).

^[10] Javlon Vakhabov, “Renewed Horizons: Strengthening Central Asia-US Relations under the Trump Administration”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2025/01/renewed-horizons-strengthening-central-asia-us-relations-under-the-trump-administration, (Erişim Tarihi: 27.01.2025).

***

Yazar hakkında