Türkiye BRICS’e Üye Olacak mı?

Mehmet Gökhan Özçubukçu, Bakü Devlet Üniversitesi Siyasi Bilimler Fakültesi

Türkiye BRICS’e tam üyelik için resmen başvuruda bulundu. Cumhurbaşkanı Erdoğan jeopolitik ağırlık merkezinin gelişmiş ekonomilerden uzaklaşmakta olduğu görüşünü uzun zamandır dile getiriyordu. Türk Dış Politikası ‘‘Batı ötesinde ittifaklar kurmak’’ ve ‘‘küresel etkisini arttırmak amacıyla’’ BRICS’e katılmak istiyor. Söz konusu başvuru, Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana Rusya ile iyi ilişkiler kuran Türkiye ile diğer NATO üyesi ülkeler arasındaki anlaşmazlıklar sonucunda bu kararın alındığı biliniyor. Peki Türkiye BRICS’e üye olacak mı? Bu yazıda Türkiye’nn BRICS’e katılım başvurusunu ve katıldığı takdirde ne tür avantajları olacağına açıklık getireceğim.

BRICS Nedir?

Gelişmekte olan ülkeler Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin, 2006 yılında ‘‘BRICS’’ grubunu kurdu. Amaç, uluslararası konularda daha fazla söz sahibi olmaktı ve grup adını bu ülkelerin İngilizce baş harflerinden aldı. Güney Afrika’nın 2011 yılında katılmasıyla grup ‘‘BRICS’’ oldu. Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri de 1 Ocak 2024’te BRICS’e katılacakken, Arjantin davet edilmesine rağmen katılma davetini reddetti. Grubun genişletilmiş versiyonu için herhangi bir isim güncellemesi duyurulmamış olsa da, grubun adının ‘‘BRICS+’2 olabileceği düşünülüyor. BRICS ülkeleri yıllık zirve toplantıları düzenliyor ve kararlar alıyor ve üye ülkeler bir yıl boyunca dönüşümlü başkan olarak görev yapıyor. BRICS’in amacı, IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası finans kuruluşlarındaki yerleşik yapıyı iyileştirmek ve gelişmekte olan ekonomilere daha fazla ‘‘temsil ve söz hakkı’’sağlamaktır. 2014 yılında 250 milyar dolar sermayeli Yeni Kalkınma Bankası’nı (NDB) kurdular.

BRICS ülkeleri, dünya nüfusunun yüzde 45’ini, küresel ekonominin yaklaşık yüzde 28’ini ve dünya petrol üretiminin yüzde 44’ünü oluşturan büyük güçlerdir. Bu geniş etki alanı BRICS’i gelişmekte olan ülkeler için çekici bir platform haline getiriyor. 2023 itibarıyla Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri de BRICS’e katılmıştı. BRICS’in genişlemesi, küresel ekonomideki dengeyi değiştirebilecek önemli bir adım olarak görülüyor.

Batı’ya Alternatif mi?

BRICS, bugün tam olarak öyle tanımlamasa da Batı karşıtı bir yapı olarak öne çıkıyor. Zira küresel güneyin farklı coğrafyalarından, medeniyetlerinden ve güç merkezlerinden ülkeleri bünyesinde barındırıyor, çok kutuplu bir dünya düzeni yaratıyor ve Batı’ya alternatif ekonomik iş birliği modelleri sunuyor. Grubun daha da genişletilmesi 22-24 Ekim2024 tarihlerinde Rusya’nın Kazan kentinde düzenlenecek bir zirvede tartışılabilir. Gruba katılmak isteyen diğer ülkeler arasında Malezya, Tayland ve Türkiye’nin yakın müttefiki Azerbaycan yer alıyor. BRICS, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu gibi üyelerinin Batı’nın egemen olduğu kurumlarına bir alternatif olarak kendini tanıtıyor. Yeni üyeler potansiyel olarak kalkınma bankası aracılığıyla finansmana erişebilir ve siyasi ve ticari ilişkileri genişletebilir.

Türkiye’nin Katılımı

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Haziran 2024’te Çin’e yaptığı ziyarette Türkiye’nin BRICS’e katılmasına olumsuz bakmadığını söylemesiyle, Türkiye ve BRICS konusu bir kez daha gündeme geldi. Fidan’ın açıklamalarının ardından Türkiye’nin BRICS’e katılma olasılığı, bunun nasıl gerçekleşeceği, bunun Türkiye’ye ne gibi yararları veya zararları olacağı, BRICS üyelerinin, özellikle de Rusya’nın bakış açısı gibi pek çok konu tartışıldı.

Türkiye’nin bugün gelinen noktada BRICS’e başvurusunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ‘‘Türkiye, Doğu ve Batı ile ilişkilerini aynı zamanda geliştirirse güçlü ve etkili bir ülke olabilir’’ dediği hatırlatıldı. Türkiye’nin bu yolla Çin ve Rusya’yla ekonomik iş birliğini geliştirmeyi amaçladığı da söylenebilir. Bunun yanında Erdoğan’ın ‘‘Biz birilerinin iddia ettiği gibi Avrupa Birliği ile Şangay İş Birliği Teşkilatı arasında bir tercih yapmak mecburiyetinde değiliz. Doğu ile ilişkilerimizi güçlendirirken, Batı ile köklü iş birliğimizi ilerletmenin yollarını arayacağız. Kimseden icazet alacak değiliz’’ sözleri Türkiye’nin, küresel nüfuzunu artırmak ve Batı’daki geleneksel müttefiklerinin ötesinde yeni bağlar kurmak amacıyla BRICS’e katılma amacı taşıdığını gösteriyor.

BRICS’in Türkiye’ye Katkısı Olur mu?

BRICS, dünya ekonomisinin büyük bir bölümünü oluşturan dinamik ve hızla büyüyen ekonomilere sahip ülkelerden oluşuyor. Türkiye’nin BRICS’e katılımı, bu ülkelerle ticaret hacmini artırabilir ve Türkiye için yeni pazarlar açabilir. Özellikle Çin, Hindistan ve Rusya gibi büyük ekonomilerle artan ticaret, Türkiye’nin ihracatını çeşitlendirmesine ve dış ticaret dengesini iyileştirmesine yardımcı olabilir. Bunun yanında BRICS ülkeleri dünya enerji kaynaklarının önemli bir kısmına sahiptir. Türkiye’nin enerji ihtiyaçlarını güvenli ve sürdürülebilir bir şekilde karşılayabilmesi için BRICS ülkeleriyle iş birliği yapmak stratejik bir adım olabilir. Özellikle Rusya ve Suudi Arabistan gibi büyük enerji üreticileriyle ortaklıklar, Türkiye’nin enerji arz güvenliğini artırabilir. BRICS, Batı merkezli küresel sistemin dışındaki ülkelerin bir araya gelerek alternatif bir küresel güç merkezi oluşturduğu bir platform olarak görülüyor. Türkiye’nin BRICS’e katılımı, uluslararası arenadaki diplomatik gücünü artırabilir ve Türkiye’ye küresel meselelerde daha fazla söz hakkı verebilir.

Türkiye bölgesinde ve uluslararası arenada jeopolitik bir aktör olmaya devam ediyor.
Bu açından değerlendirildiğinde Türkiye’nin BRICS’e katılması çok aktörlü bir politika izlemeye çalışmasıyla açıklanabilir. Aralarında bir seçim yapmadan Batı ile, Doğu ile, Çin ve Rusya ile iş birliğini geliştirmek istiyor. Aslına bakılırsa Avrupa, Türkiye’nin ana ekonomik ortağı olmaya devam ediyor. Türkiye, Avrupa Gümrük Birliği’nin bir üyesi olmaya devam ediyor, Avrupa Birliği ile ticareti geliştiriyor ve Avrupa pazarı, Türk ekonomisi için temel pazar olmaya devam ediyor. Dolayısıyla Türkiye’nin BRICS’e katılımı dış politikasında ciddi bir dönüşe de neden olmayacak gibi duruyor.

BRICS ülkeleri küresel güvenlik ve barış konularında iş birliği yapıyor. Türkiye’nin BRICS grubuna katılma teklifi, küresel erişimini artırma ve geleneksel Batılı müttefiklerinin ötesinde yeni ittifaklar kurma çabalarının bir parçası olarak görülebilir. Türkiye, bu hamleyle çok kutuplu bir dünyada hem Doğu hem de Batı ile çalışmayı hedefliyor. Türkiye’nin yeni aktörlerle iş birliğine gitmesi, Avrupa Birliği (AB) katılım sürecindeki yavaşlama ve özellikle 2022’de başlayan Rusya Ukrayna savaşı sırasında NATO üyesi ülkelerde yaşanan bazı gerginliklerin ardından geliyor. Türkiye, BRICS ile Rusya ve Çin gibi ülkelerle ekonomik iş birliğini artırmayı ve AB ile Asya arasında ticaret yapmayı hedefliyor.

Sonuç olarak Türkiye’nin bu gruba katılımı bölgesel ve küresel güvenlik konularında daha fazla iş birliği fırsatı sağlayabilir. Bu, Türkiye’nin bölgesel güvenlik politikalarını güçlendirmesine ve uluslararası terörizm, göç ve sınır güvenliği gibi konularda daha etkili bir rol oynamasına yardımcı olabilir. Türkiye bölgesel güç olmayı seçmiş ve bölgedeki nüfuzunu gittikçe güçlendiriyor. Her şeyden önce Orta Doğu’da, aynı zamanda Afrika ve Kafkasya’da varlığını sürdürüyor. Türkiye’nin uluslararası ilişkilerde bağımsız bir aktör olması ile Çin, Rusya ya da Batı ile iş birliği içindehareket ediyor. Bu noktada Doğu-Batı arasında tercih yapmaya gerek yok. Dolayısıyla Türkiye’nin bir şekilde BRICS çalışmalarına katılması ve örgütle bir şekilde iş birliği yapabilmesi kendi menfaati açısından büyük önem taşıyor.