Sudan’ın girdaptan çıkışı

Mavi ve Beyaz Nil nehirlerinin Sudan içinde kalan bölgesi, 880 bin hektar olup dünyada tarıma elverişli yekpare en geniş alan olarak biliniyor.

* Tarım ülkesi olarak bilinen Sudan, başta altın ve petrol olmak üzere kaynaklar bakımından da dikkatleri çekiyor. 

* Altın, son yıllarda işletilen yeni maden yatakları ile Sudan’ı Afrika’da ikinci, dünyada dokuzuncu üretici ülke konumuna getirdi.

* Darbe ile başlayan, iç çatışmayla devam eden süreçte Sudan’ın başına gelenler, sahip olduklarıyla ilgili olabilir mi diye sorgulanıyor.

UHA/ İnternational News Agency

Afrika Araştırmacıları Derneği’nin (AFAM) kurucu Başkan Prof. Dr. Ahmet Kavas, kaleme aldığı “Sudan’ın girdaptan çıkışı” başlıklı yazısını Uluslararası Haber Ajansı (UHA)’dan Ataner YÜCE’ye değerlendirdi.

Prof. Dr. Ahmet Kavas, Afrika’nın Avrupalılarca sömürgeleştirilmesini 3 asır geciktiren Osmanlı Devleti’nin, 19. yüzyılda tüm gayretlerine rağmen buna engel olamadığını açıkladı.

Kuzey Afrika’nın güneyindeki Büyük Sahra Çölü’nü çevreleyen Sahel bölgesinin, batısı Fransız Sudan’ı, doğusu ise İngiliz Sudan’ı diye ikiye ayrıldığını belirten Prof. Dr. Ahmet Kavas, toplamda 60 yılı geçmeyen süredeki uygulamalar yüzünden birbirlerine kaynaştırılan ve tamamına yakını Müslüman olan topluluklara dayatılan yeni düzenlerin, günümüzdeki çatışmaların da ana sebepleri arasında yer altına dikkat çekti.

15 ASKERİ DARBE 

Prof. Dr. Kavas, 1 Ocak 1956 günü Afrika’da ilk bağımsızlık alanlar arasındaki Sudan’da derhal Osmanlı-Mısır idaresinde Hatt-ı İstiva, yani Ekvator Müdürlüğü diye isimlendirilen şimdiki adıyla Güney Sudan isimli ülke ile 1964 yılında başlayan iç çatışmaların, 2011’de bağımsız ilan edilmesine kadar tam yarım asır devam ettiğinin altını çizdi.

“O dönemde uluslararası toplum bunun sebebini, Devlet Başkanı Cafer Numeyri’nin ülkede anayasayı şeriata bağlayınca güneyli Hıristiyan azınlığın tepkisine dayandırıyordu” diyen Prof. Dr. Ahmet Kavas, şunları söyledi:

“Bu henüz yatışmadan 2003 yılında Darfur’da ve Kordofan ile kuzeyinde de merkezi hükümeti zora sokan direniş hareketleri peş peşe devreye sokuldu. 2019 yılındaki askeri darbeye kadar bir kısmı başarılı da olan 15 askeri müdahale yaşayan Sudan’da en uzun süre etki bırakan, 1989’daki Ömer el-Beşir’in 30 yıl süren iktidarı. Gerçi onun iktidardan uzaklaştırılması, ülkenin siyasi ve ekonomik konumunu iyileştirmedi, hatta daha da kötüleştirdi”.

Prof. Dr. Kavas, 2019’da Korgeneral Abdulfettah el-Burhan tarafından devrilmesinden sonra kurulan yarı askeri ve sivil iktidar da 25 Ekim 2021 günü tekrar değiştiğini ve 2 Ocak 2022’de Başbakan Abdullah Hamduk’un istifasıyla Geçici Egemenlik Konseyi’nin, idareyi tek başına üzerine aldığını söyledi.

Konsey başkan yardımcılığına da Darfur’daki gerginlik sırasında oluşturan gönüllü birliklerin başındaki Hemedti lakaplı Muhammed Hamdan Dagalo’nın getirildiğini söyleyen Prof. Dr. Ahmet Kavas, bu kişinin, özellikle 2013 yılında Sudan’ın kuzeyindeki direnişi kırması için Hızlı Destek Kuvvetleri adıyla bir birlik kurduğunu, bunları 2016’da Yemen iç savaşında Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin Hûsiler’e karşı savaşına da gönderdiğini hatırlattı.

Prof. Dr. Kavas, “2017 yılında da Libya’nın doğusunda General Hafter’i desteklemek için gönderildi. Hatta bu etkinliği sebebiyle Rusya’nın son yıllarda Afrika’da en etkin gücü Wagner isimli milislerle de yakın temasa girerek, kendi birliklerine özel eğitim aldırmıştı. Ülke içindeki asayişte yerel direniş hareketlerine karşı ordu birlikleri yerine bunlar sevk ediliyordu, hatta dış operasyonlarda da artık vazgeçilemez hale gelmişlerdi. Dahası özellikle Darfur bölgesinde altın madenleri üzerinde kurduğu etkinlikle birlikte Sudan’ın en zengin adamı haline gelmişti” dedi.

YENİ KAYNAKLAR

Afrika Araştırmacıları Derneği’nin (AFAM) kurucu Başkan Prof. Dr. Ahmet Kavas, 21. yüzyılın, Afrika’da yeni gelişmelerin de habercisi olduğuna dikkat çekerek, Sömürgeciliğin aşırı tahribatı ile kıta ülkelerinin adeta tüm uluslararası rekabetin dışında kaldığını ve bağımsızlıklarının ardından ciddi bir şahlanış başladıysa da bu defa iç çatışmalarla sarsıldıklarını belirtti.

Prof. Dr.  Kavas, 1990’lı yıllardan itibaren aralarında epeyce kalkınma hamlesine girişenlerin olduğunu hatırlatan Prof. Dr.  Kavas, “2000’li yıllar, bir anlamda tüm dünya ile birlikte hareket etme fırsatları sunmaya başladı. Artık sadece Avrupa ve ABD merkezli etkileşimler yerine Asya ve Ortadoğu ülkeleriyle de yakın temaslar kuruldu” dedi.

Afrika’nın yeni kaynakları tespit edildikçe her bir ülkenin döviz girdilerinin arttığını ve bir anda geri kalmışlığın yaralarının da sarmaya başladıklarını ifade eden Prof. Dr. Ahmet Kavas, şunları söyledi:

“Bu ülkelerin içinde Sudan oldukça hızlı toparlanma sürecine girdi. 1993 yılından 2017 yılına kadar ABD öncülüğünde başlatılan uluslararası ambargo ile ciddi anlamda sarsılsa da bu defa Çin, Malezya, Hindistan, Güney Kore, Türkiye ve Rusya ile Körfez ülkeleri adeta Sudan ile iş yapma konusunda hızlı hamlelere girişti. 2011’de Hartum’dan ayrılmadan önce Güney Sudan’da üretilen petrolün Kızıldeniz sahilindeki Port Sudan limanına taşınması önemli bir gelir kapısı oldu. Her iki Sudan sınırları içinde tespit edilen 5 milyar varillik petrol rezervi var. Rafineri, petrol boru hattı ve liman hizmetleri ciddi istihdam sağlıyor. Ayrıca altın, kalay, kobalt, granit, mermer, nikel, demir, bakır, krom, kurşun, çinko, uranyum, tungsten, cips, mika, gümüş gibi çok fazla maden yatakları tespit edildiyse de içlerinden sadece altın, krom ve cips dışında henüz işletilen yok. Altın, son yıllarda işletilen yeni maden yatakları ile Sudan’ı Afrika’da ikinci, dünyada dokuzuncu üretici ülke konumuna getirdi”. (devam edecek-EŞSİZ TARIM ALANI)

Gazeteci* Ataner YÜCE

***

Prof. Dr. Ahmet Kavas hakkında

Prof. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi. 1964 yılında Vezirköprü’de doğdu. Merzifon İmam-Hatip Lisesi (1982) ve Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde (1987) eğitimini tamamladıktan sonra Türkiye Diyanet Vakfı bursuyla yüksek lisansını (1991) ve doktorasını (1996) Paris’te tamamladı, aynı yıl Üsküdar’da İslam Araştırmaları Merkezi’nde (İSAM) araştırmacı olarak çalışmaya başladı. 2002’de doçentlik unvanı aldı. 2006 yılında İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü öğretim üyesi ve bölüm başkanı oldu. 2008-2011 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık’ta Afrika ile ilgili konularda müşavir olarak görev yaptı. 2009 yılında profesörlük unvanı aldı. 2011 yılı Eylül ayında görev değişikliği yaparak İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Siyasi Tarih Anabilim dalına geçiş yaptı. 2013 yılı Mart ayında Afrika ülkelerinden Çad Cumhuriyeti’nin başkenti Encemine’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk büyükelçisi olarak göreve başladı ve iki buçuk yıl bu görevini sürdürdükten sonra 2015 yılı Ağustos ayında İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi dekanı olarak tayin edildi. Batı Afrika Ülkelerinden Mali Cumhuriyeti’ndeki ilk ve öğretim seviyesindeki özel eğitim kurumları medreseler üzerine hazırladığı doktora çalışması IRCICA tarafından L’enseignement islamique en Afrique francophone: Les médersas de la République du Mali adıyla Fransızca olarak 2003’de İstanbul’da basıldı. Geçmişten Günümüze Afrika (Kitabevi, İstanbul 2005); Osmanlı-Afrika İlişkileri (Kitabevi, İstanbul 2011/1. baskı, 2013/2. baskı, 2015/3. baskı); Les relations turco-tchadiennes: La politique ottomane en Afrique centrale (TİKA, İstanbul 2014) adlı kitaplarının yanı sıra Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi-İSAM tarafından yayımı tamamlanan İslam Ansiklopedisi için önemli kısmı Afrika hakkında 95 madde yazdı. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde “Afrika”, “Osmanlı Afrikası”, “Osmanlı-Fransa Münasebetleri” ve “Osmanlı’da Dini Hayat” üzerine araştırmalar yapmakta olup bu konularla ilgili basılmış kitapları, farklı dergilerde bu konular hakkında çok sayıda makalesi, yurt içi ve yurt dışında düzenlenen ilmi toplantılarda takdim ettiği tebliğleri yayımlanmış bulunmaktadır. Evli ve üç çocuk babası olup Arapça, Fransızca ve İngilizce yanında Paris Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Milli Enstitüsü’nde (INALCO/Institut National des Langues et Civilisations Orientales) eğitimini aldığı Bambara ve Volof Afrika yerel dilleri ile ilgili dersleri takip etmiştir. Prof. Dr. Ahmet Kavas, hâlihazırda Afrika Araştırmacıları Derneği’nin (AFAM) kurucu başkanlığı görevini yürütmektedir.