Rusya: Wagner başkanı Yevgeny Prigozhin, Putin’e meydan okuyabilir mi?

* Wagner’in özel askeri müteahhidinin sahibi ve devasa bir internet trol çiftliğinin lideri, Rusya savunma bakanını devirmek için silahlı bir isyan çağrısında bulundu. 

* Ancak Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için bir tehdit mi?

UHA / Europe İnternational News Agency

Rus özel askeri şirketi Wagner Group’un başkanı Yevgeny Prigozhin, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşında öne çıkan isimlerden biri haline geldi. Rusya’nın askeri komutanlığına yönelik sert ve benzeri görülmemiş eleştirisi, onun Başkan Vladimir Putin için potansiyel bir tehdit olarak görülmesine neden oldu. Ama göründüğü kadar etkili mi?

Wagner Grubu savaş alanındaki gaddarlığı ve acımasız taktikleriyle ünlüdür. Ayrıca Ukrayna’ya sığınan savaşçılarının infaz edildiği iddia edilen videolarında savaş alanı dışındaki acımasızlığını da gösterdi.

Wagner, geçen yıl saflarından bir sığınağı infaz etmek için kullandığı bildirildikten sonra balyozu sembolü olarak benimsedi.

[Resim: imageBROKER/Siegra Asmoel/imago resimleri]

Carnegie Endowment kıdemli üyesi Andrei Kolesnikov, “Gösterişli zulüm, Prigozhin’in sunduklarının bir parçasıdır. Ne olursa olsun – sahnelenmiş bir parça, trolleme veya sürükleyici performans – şiddet kültünü destekleyen bir reklam kampanyasının parçası olmayı bırakmaz.” Uluslararası Barış için, bağımsız medya kuruluşu Novaya Gazeta’da yazdı .

Hapishaneden sosisli sandviçlere, ‘Putin’in şefine’

1961’de, o zamanlar Leningrad olan ve şimdi St. Petersburg olan yerde doğan Prigozhin’in 20’li yaşlarını, soygun ve dolandırıcılıktan dokuz yıl hapis yattığı bir Sovyet hapishanesinde geçirdiği bildirildi. Hapishaneden tahliye ve Sovyetler Birliği’nin düşüşü, Prigozhin’in girişimci bir yola girmesine izin verdi. Memleketinde sosisli sandviç arabalarıyla başladı ve daha sonra, o zamanki belediye başkan yardımcısı Vladimir Putin de dahil olmak üzere Rus seçkinleri için bir merkez haline gelen St. Petersburg’da lüks bir restoran gibi daha büyük projelere geçti.

Siyasi seçkinlerle yakın bağlarından yararlanan Prigozhin’in işi, Putin başkan olduktan sonra daha da genişledi. 1990’larda kurduğu yemek şirketi Concord, Putin’in göreve başlama töreni ve ABD Başkanı George W. Bush’un St. Petersburg ziyareti de dahil olmak üzere devlet yemekleri için özel ve kazançlı hükümet sözleşmeleri aldı. Sözleşmeler, Prigozhin’e “Putin’in şefi” takma adını kazandırdı.

Ancak Prigozhin, hırslarını catering sektörüyle sınırlamadı.

Rusya için seçim müdahalesi ve askeri ‘gri hizmetler’

14 Şubat 2023’te Prigozhin , daha çok trol fabrikaları ağı olarak bilinen İnternet Araştırma Ajansı’nın arkasında olduğunu itiraf etti. FBI’a göre ajans, 2016 ABD başkanlık seçimlerinin sonuçlarını etkilemek için yaygın bir dezenformasyon kampanyası başlattı . İddialar daha önce, Rus trol çiftlikleriyle bağlantısı hakkında yazan gazetecilere karşı yasal işlem başlatan Prigozhin ve avukatları tarafından şiddetle reddedilmişti.

2014 yılında Prigozhin, özel bir askeri şirket olan Wagner Group’u kurdu. Trol fabrikalarında olduğu gibi, birimi kurduğunu kabul ettiği Eylül 2022’ye kadar grupla herhangi bir ilgisi olduğunu uzun süredir reddetti.

Bağımsız bir Rus analist olan Alexandra Prokopenko, DW’ye Prigozhin’in paralı asker birliğinin Putin için “gri hizmetler” sağladığını söyledi.

Prokopenko, “Alenen ve resmi olarak dahil olmak istemedikleri bölgelerde patronunun ve yakın çevresinin hayatını kolaylaştırıyordu” dedi. “Örneğin, Wagner paralı askerlerinin yalnızca savaş eylemlerine katılmakla kalmayıp bazı petrol tesislerini de koruduğu Ukrayna’nın Donetsk ve Luhansk bölgeleri ile Afrika veSuriye’de .”

Wagner Group, Rus ordusuna karşı

Wagner paralı askerleri Ukrayna’ya ilk olarak 2014 yılında Rusya destekli ayrılıkçıların Kırım Yarımadası’nı yasa dışı bir şekilde ilhak etmesine yardım ettiklerinde dahil oldular . Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı tam ölçekli işgalinden sonra, Wagner savaşçılarının doğu Ukrayna’daki şiddetli çatışmalarda ilerleme kaydetme yeteneği, Kremlin için önemli bir askeri varlık haline geldi. Ocak 2023’te Wagner, savaşın başlangıcından bu yana Moskova’nın ender zaferlerinden biri olarak görülen Ukrayna’nın Soledar şehrinin kontrolünü ele geçirdiğini iddia etti .

Wagner Grubu’nun etkinliği ve savaş alanında artan önemi, Prigozhin’in Rusya’nın üst düzey askeri yetkililerine karşı utanç verici bir kampanya başlatmasına izin verdi.

Halkın Rus askerlerinin cephane eksikliğinden duyduğu tepkinin ortasında, askeri liderleri beceriksizlikle suçladı . 20 Şubat 2023’te yedi dakikalık bir sesli mesajda Prigozhin, Rusya’nın üst düzey askeri komutanlarını birliklerini cephaneden yoksun bırakmakla “ihanet” ile suçladı.

“Tüm bağlantılarıma ve temaslarıma rağmen bu sorunu çözemiyorum” diye yakındı ve savaşçılarına cephane sağlamak için “özür dilemesi ve itaat etmesi” gerektiğini de sözlerine ekledi. Rusya Savunma Bakanlığı, Prigozhin’in suçlamalarını reddederek, bu tür ifadelerin “kesinlikle doğru olmadığını” söyledi.

Bir gün sonra yanıt olarak Prigozhin, askeri yetkililerin eylemlerinin “Wagner’e tükürmekten başka bir şey olmadığını” iddia eden başka bir sesli mesaj yayınladı.

Prigozhin ayrıca Savunma Bakanı Sergei Shoigu’ya ve ordunun modernizasyonundan sorumlu üst düzey Rus General Valery Gerasimov’a da kişisel olarak saldırdı. Mayıs ayındaki son eleştirilerinden birinde, Rus askeri bürokrasisini, birkaç aydır ciddi Rus ve Ukraynalı kayıplarla çatışmanın merkezinde yer alan Bakhmut’u ele geçirmeye yönelik başarısız girişimlerden sorumlu tuttu.

Prigozhin, Rus devlet medyasına verdiği demeçte, “Korkunç askeri bürokrasimiz […] ve tekerleklere her gün konulan teller olmasaydı, Bakhmut Yeni Yıl’dan önce alınacaktı.”

Kolesnikov’a göre, yalnızca Putin, Rusya’nın otokratik sisteminde askeri yetkilileri eleştirme yetkisine sahip.

“Putin, askeri generalleri tetikte tutma işlevi için Prigozhin’e ihtiyaç duyuyor” dedi. “Putin, çeşitli figürlerin ‘ağırlıklarını’ bu şekilde dengeliyor, onları birbirine doğru itiyor ve bu figürlerin hiçbiri aşırı derecede güçlenmesin diye onlara göz kulak oluyor.”

Prigozinh’in askeri yetkilileri giydirmesine rağmen, Rusya Cumhurbaşkanı Gerasimov’u Ocak ayının başlarında terfi ettirerek onu Ukrayna’da genel komutan yaptı. Analistlere göre hareket, Prigozhin’in söyleminin Putin’in karar alma süreci üzerindeki sınırlı önemini gösterdi.

REKLAM

“Kremlin’deki herkesin başı ağrıyor”

Eskiden medyadan çekingen olan Prigozhin, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşının yüzü haline geldi. Artan tanıtımı, olası siyasi emellere dair spekülasyonlara yol açtı. Bağımsız Rus web sitesi Meduza’ya göre Prigozhin, sonunda bir siyasi partiye dönüşecek olan vatansever ve muhafazakar bir hareket başlatmayı planlıyordu – bu fikri alenen yalanladı.

Tatiana Stanovaya’nın Carnegie Endowment for International Peace’teki makalesinde yazdığı gibi, Prigozhin’in siyasi arenadaki hırsları onun Kremlin ile olan ilişkilerine zarar verebilir. “İç politika müfettişleri, onun siyasi demagojisinden, resmi kurumlara saldırılarından veya Kremlin’deki herkesin başını ağrıtacak bir siyasi parti kurmakla tehdit ederek Putin’in personelini trolleme girişimlerinden hoşlanmıyor.”

Kremlin’in Prigozhin’in dizginlerini sıkma arzusu, Prigozhin’in ABD Ulusal Güvenlik Konseyi’ne göre Wagner birliklerinin %80’ini oluşturan hükümlüleri askere alma hakkını elinden alma hareketinde görüldü. Bu hafta Rus askeri blog yazarları ve devlet medyasıyla yaptığı bir röportajda, küçülmeden sonra Wagner Grubu’nun Rusya’nın savaş çabalarında daha sınırlı bir rolü olacağını kabul etti.

Kolesnikov, Prigozhin’in tek yolunun, kendisine verilen sorumluluklar göz önüne alındığında politikacı olmak olduğunu söyledi.

Analist DW’ye “Ancak Putin, onu bir siyasetçi olarak güçlendirmek anlamına gelecek şekilde hukuk alanına sokmak istemiyor” dedi. “Vladimir Putin siyasi güçleri kurnazca kontrol edebildiği sürece, Prigozhin’i doğru zamanda satranç tahtasından çekip her zamanki yerine, yeraltı siyasetine geri koyabilir.”

Düzenleyen: Sean Sinico

22 Şubat 2023: Bu makale, Prigozhin’in Rusya’nın üst düzey askeri komutanlarına karşı “ihanet” suçlamasıyla güncellendi.

23 Haziran 2023: Bu makale, Prigozhin’in Rusya’nın askeri liderliğine karşı silahlı bir isyan çağrısıyla güncellendi.

Gazeteci* Maria KATAMADZE