İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) Öğr. üyesi Dursun YILDIZ,”Orta Asya’da su işbirliği için Rogun ve Kambarata anahtar projeler” (3)

ANKARA – UHA HABER / Su Politikaları Derneği Kurucu Üyesi ve Başkanı, Su Politikaları Uzmanı, Akademisyen, İnşaat Mühendisi ve İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü’nün Uluslararası Su Kaynakları Bölümü Öğr. üyesi Dursun YILDIZ, Orta Asya’da su işbirliği için Rogun ve Kambarata gibi barajların anahtar projeler olduğuna dikkat çekti.

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) Öğr. üyesi Dursun YILDIZ, yapmış olduğu bir araştırmada, Orta Asya‘da su işbirliğinin oluşturulmasının dünyadaki diğer örnekleri gibi zaman alabileceğinin görülmesi gerektiğinin altını çizdi.

İşbirliği zaman alacak !

‘Orta Asya’da Sınıraşan Su Sorunlarının Bölgeye Özgü Özellikleri‘ konusunda yapmış olduğu araştırmayı ilk kez (UHA) Uluslararası Haber Ajansı‘yla paylaşan Dursun YILDIZ,  “Aslında Orta Asya’da su kullanımının etkin bir şekilde gerçekleşmesinin önündeki en önemli engel bölge ülkelerinin bu konuda yeterli bir politik iradeye sahip ol(a)mayışlarıdır. Bunun için bölgede zamana ihtiyaç vardır. Ancak bu zaman iyi kullanılmalı ve Rogun ve Kambarata gibi projelerin uygulanmasının işbirliğine sağlayacağı katkılar unutulmamalıdır. Bu projeler Orta Asya’da su işbirliği için anahtar projeler” olduğunu ifade etti.

YILDIZ, “Çünkü bölge çok uzun yıldır uluslararası sistemin satranç masasında yer almaktadır. Bu durum, bölgedeki hamlelerin uluslararası boyutları olduğunu hatta gelecekteki hamlelerin birçoğunun da bu etki altında gerçekleşeceğini ortaya koymaktadır. Bu kapsamda bazı Orta Asya ülkelerinin uluslararası ilişkilerine güvenerek su kaynaklarını geliştirmeye çalışması etnik olarak heterojen, yarı kurak ve su sıkıntısı çeken bu bölgedeki gerginliği arttıracak ve stabiliteyi bozacak” dedi.

Bu kapsamda Orta Asya’daki su sorununun sadece stratejik olarak “water box” su kutusu sınırları içinde düşünerek çözülebilmesinin mümkün olmadığına da değinen Dursun YILDIZ, bölgenin su sorununun bu çerçevenin dışında daha geniş sosyal, ekonomik ve politik kapsamda ele alınması gerektiğini,  çünkü bölgedeki su sorunlarının bölgedeki ülkelerin enerji ihtiyacı ve tarımsal üretim, istihdam politikaları ile doğrudan ilişkisi bulunduğunu söyledi.

Su İşbirliği Neden Olmuyor ?
Orta Asya’ya genel olarak bakıldığında bir kapalı bölge ve bu bölgede iç içe girmiş ülkeler görüldüğüne dikkat çeken YILDIZ, bu durumun ülkeler arasındaki ilişkilerde işbirliğinin artması yönünde etkili olması beklenirken bunun yeterince oluşmadığının görüldüğünü, bu durumun da bölgenin tarihsel geçmişi ve bugünkü jeopolitik durumu gibi içsel, dışsal ve bölgeye özgü birçok nedeni bulunduğunu açıkladı.

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) Öğr. üyesi Dursun YILDIZ, bu nedenlerle hem bölge ülkeleri arasında hem de bu ülkelerdeki gruplar arasında güven unsurunun yeterince yerleşmediğini hatırlatarak, bu durumun bölgede karşılıklı işbirliği alanındaki ilerlemeyi de kısıtladığını dile getirdi.

YILDIZ,  Örneğin bölgede su yönetimi konusunda işbirliği organizasyonları bulunmasına rağmen sınıraşan sular konusunda işbirliği ve diyalog açısından birçok sorun yaşandığını belirterek, bunun bölgeye özgü bazı temel nedenleri de şöyle sıraladı:

• Bölgesel su sistemi SSCB döneminde merkezi bir anlayışla planlanmış olup bugün 5 ayrı devlet tarafından su yönetimi yapılmaya çalışılmaktadır.

• Orta Asya ülkelerinin ekonomileri sulu tarım uygulamalarına doğrudan bağlı olup bunun sonuçları ülke yönetimini doğrudan etkilemektedir.

• Bölgede nehirlerin akış aşağısında bulunan ülkeler askeri ve ekonomik açıdan suyun başında yer alan ülkelerden daha güçlüdür. Bu durum ülkeler arasındaki su sorunlarında da açıkça asimetrik bir güç ilişkisi yaratmaktadır.

Seyhun Nehri ‘Siri Derya’

(İYTE) Öğr. üyesi Dursun YILDIZ, Orta Asya’da Su Yönetimi Konusundaki bazı tespitlerini şöyle aktardı:

1. Orta Asya ülkelerinde tarımsal su temini özellikle Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan için hayati önem taşımaktadır. Bu ülkeler sulamada verimsiz yöntemler kullanmaktadır. Bunun kısa sürede değişme olasılığı çok düşüktür.

2. Sir Darya ve Amu Darya Nehirlerinin yukarı havzasındaki Kırgızistan ve Tacikistan ile aşağı havzadaki Özbekistan, Kazakistan ve Türkmenistan arasındaki güven eksikliği sürmektedir. Bölgedeki bu ilişkilerde işbirliğine en uzak ülke Özbekistan en çok dışlanmış ülke ise Türkmenistan olarak görülmektedir.

3. Bölge ülkeleri arasında su konusunda anlaşma yapılması değil yapılan anlaşmalara uyulmaması bir sorun olarak ortadadır. Bu konuda en fazla uyulan anlaşma 1993 yılında Aral Gölünü kurtarmak için 5 ülke tarafından imzalanan Uluslararası Aral Gölünü Kurtarma Vakfı (IFAS)ın projelerine yönelik anlaşmadır.Bu projelerin yürütülmesinde Kazakistan lider rol oynamaktadır .

4. Uluslararası Aral Gölünü Kurtarma Vakfı (IFAS) Aral Havzası konusunda bölge ülkelerini biraraya getirebilecek en uygun kurumsal yapı olarak önem taşımaktadır.

5. Bölgede su yönetimi konusundaki durumun saptanması ve çözüme yönelik en kapsamlı çalışmalar ve öneriler ise AGİT Merkez ve Bölge Ofisleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu konuda AGİT proje raporlarının takibi, bölgedeki durumun
tesbiti ve izlenmesi açısından önem taşımaktadır.

6. UNDP tarafından bölgede yapılan çalışmalar daha çok ikincil ve yardımcı projeler niteliğindedir.

7. AB ülkeleri bölgede özellikle mühendislik ve müşavirlik alanında etkinlik sağlama konusunda oldukça yol katetmiştir.

8. Kırgızistan, Türkiye’nin sınıraşan su politikasını izleyerek kendisine bir model oluşturmaya çalışmaktadır

Aral Havzası

9. Aral Havzasındaki su kaynakları politik iklim kadar meteorolojik iklim değişikliğinin tehdidi altındadır.. Bu tehdit algısının nedeni Orta Asya sularının kaynağı olan buzullarda tespit edilen hızlı erimelerdir.

10. Seyhun Nehri’ni sularını Kuzey Aral’da tutacak mühendislik yapıları ile göl seviyesi Kuzeyde yükselmiştir. Ancak Güney Aral’ın dolmasında mühendislik yapılarından daha çok bölge ülkelerinin verimli su yönetimi ve işbirliği etkili olacaktır. Bu nedenle Güney Aral’ın dolması çok daha zor gerçekleşecektir. (devam edecek)

[UHA Haber Ajansı, 04 Nisan 2022]