Hazar’ın iki yakasında Oğuz’un iki devleti: Azerbaycan ve Türkmenistan

Azerbaycan Cumhuriyeti devlet başkanı İlham ALİYEV’in daveti üzerine Türkmenistan Cumhuriyeti devlet başkanı Gurbanguli Berdimuhammedov, 11 Mart 2020 tarihinde Bakü’yü ziyaret etti ve iki kardeş ülkenin liderleri resmi görüşmeler sonrasında birçok anlaşma ve protokole imza attılar.

Oğuz iki güzide devleti olan Azerbaycan ve Türkmenistan arasındaki birdoğanlık ilişkilerinin yüzyıllara uzanan ve dayanan bir geçmişi bulunmaktadır. Birbirlerini her daim destekleyen bu iki ülke halkı, güçlü ve sağlam temeller üzerinde ortak bir gelecek inşa etmeye çalışmaktadır.

İki devleti, ayrıca Hazar Denizi de birleştirmektedir. Hazar Denizi’nin barış, gönenç, amanlık ve esenlik denizi olarak kıyıdaş ülkere de huzur ve güvenlik sağlaması, yüzyıllardır bölge haklarının yararına olmuştur. Hazar, adeta bir dinginlik ve iyi komşuluğun sembolü olagelmiştir.

Azerbaycan, Güney Kafkasya bölgesinde Avrupa’nın en doğusunda bulunan bir ülke, Türkmenistan ise Asya’nın en batısında bulunan bir ülke olarak iki büyük kıtayı birbirine bağlayan iki ülke konumundadırlar. Ayrıca bu iki ülke Lapis Lazuli Güzergahı üzerinde bulunmaktadır. Tarihi İpek Yolu’nun canlandırılması hedefi kapsamında yeni bir güzergâh olarak faaliyete geçirilen Lapis Lazuli Güzergahı, Afganistan’ın lapis lazuli ve diğer yarı değerli taşlarının, 2000 yılı aşkın bir süre önce kadim İpek Yolu boyunca Anadolu, Kafkasya, Rusya, Balkanlar, Avrupa ve Kuzey Afrika’ya ihraç edildiği tarihi bir rotadan esinlenerek türetilmiştir. Tarihsel verilere göre Lapis Lazuli Güzergahı, yaklaşık 2 bin yıl önce Afganistan’dan develerle Orta Asya ve Avrupa’ya ticaret yapılan bir güzergahtır.

Lapis Lazuli Güzergahı (Afganistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye Transit Taşımacılık Koridoru)’nın çalışmalarına 2012 yılında başlanmış olup, Afganistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye ülkeleri arasında bölgesel ekonomik entegrasyon ve ticarete dayalı iş birliğini geliştirmek maksadıyla “Ticaret ve Ulaştırma Yolu Anlaşması” imzalanmıştır. Koridor açılması proje anlaşması, 15 Kasım 2017’de Aşkabat’ta düzenlenen “Afganistan İçin Bölgesel Ekonomik İşbirliği Konferansı (RECCA) 7. Bakanlar Toplantısı”nda kabul edilmiştir. 13 Nisan 2018’de Aşkabat’ta Türkmenistan Dış İşleri Bakanlığınca, Afganistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye Transit Taşımacılık Koridoru (Lapis Lazuli Projesi) ve onun uygulamasına ilişkin ilk toplantı gerçekleştirilmiş, 13 Aralık 2018 tarihinde ise Afganistan’ın Herat şehrinde Lapis Lazuli Güzergahı’nın açılış töreni düzenlenmiştir.

Orta Asya’yı Avrupa ile birleştiren bu Transit Ulaştırma Koridoru, güzergâh ülkelerdeki ticaret hacminin gelişmesine de katkı sağlayacaktır. Afganistan, Gürcistan, Türkmenistan, Azerbaycan ve Türkiye arasında demiryolu ve otoban ağlarını temsil eden Lapis Lazuli Güzergahı’nın faaliyete geçmesiyle birlikte, güzergahta bulunan ülkeler arasındaki ekonomik işbirliği derinleşecek, karşılıklı siyasi güven artacak ve mevcut dostluklar güçlenecektir.

Bu bağlamda, Hazar Denizi’nin konumu ve rolü daha da stratejik hale gelmektedir. Yakın zamanda faaliyete geçirilen Türkmenbaşı Uluslararası Deniz Limanı ve Bakü-Tiflis-Kars Demir Yolu Projesi ile Hazar Denizi’nin tarihi ve stratejik önemi bir kez daha artmıştır. Hazar Denizi sayesinde Bakü-Tiflis-Kars Demir Yolu ile de bütünleşen Lapis Lazuli Güzergahı, Afganistan’ı, Orta Asya ve Anadolu üzerinden Avrupa’ya ve Mersin Limanı üzerinden ise Afrika’ya bağlamaktadır.

Lapis Lazuli Güzergahı üzerinde bulunmakla Türkmenistan ve Azerbaycan, Asya ve Avrupayı birleştirmekte mühim bir rol üstlenmiş bulunmaktadır.

İki ülke liderinin görüşmelerinde, ülkelerin toprak bütünlüğü, sınırların ve egemenliğin dokunulmazlığı, sorunların çözülmesinde uluslararası hukukun genel kurallarına uyma gibi temel ilkeler esas alınarak birtakım anlaşmalar imzalandı.

Ulaştırma altyapısındaki modernleştirme ve gelişmeler sayesinde iki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkiler hızla gelişmeye başladı. Bu bağlamda, ulaştırma ağlarının çeşitlendirilmesi ve lojistik depolama alanlarının güçlendirilmesi gereği üzerinde önemle duruldu. Hazar Denizi kıyılarında modern liman yapılarına sahip olan bu iki ülkenin coğrafi açından uygun olan konumu, çok modlu transit ulaştırma koridorları geliştirmeyi ve lojistik üsleri kurmayı da zaruri kılıyor.

Türkmenistan Cumhuriyeti devlet başkanı sayın Berdimuhammedov, Azerbaycan’ın Hazar ve Güney Kafkasya bölgesinde, Türkmenistan için “stratejik ortak” olduğunu belirtip iki ülkenin Orta Asya, Güney Kafkasya ve Hazar bölgesinde istikrar ve emniyet kaynağı olduğunu ifade etmiştir. Bilindiği üzere Azeybaycan ve Türkmenistan, uluslararası ilişkilerde Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, İslam İşbirliği Teşkilatı, Bağımsız Devletler Topluluğu ve diğer uluslararası kurumlarda birlikte, uyumlu bir şekilde çalışmakta birbirlerini desteklemektedirler.

Görüşmelerde “enerji sektörü” üzerinde de özellikle durulmuştur. Türkmenistan ve Azerbaycan, hidrokarbon kaynaklar bakımından dünyanın en zengin ülkeleri arasında yer almaktadır. Her iki ülke, gaz, petro-kimya ve ilgili diğer sahalarda da işbirliği yapmaya karar vermişlerdir. Tekstil sanayi, tarımsal sanayi, transit ulaştırma ve ulaştırma koridorların geliştirilmesi konularında da müzakereler yapılıp anlaşmalar imzalandı.

İki Oğuz Türkü liderin görüşmesinde özel sektörün geliştirilmesi de gündeme geldi. İki ülkenin küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında ortak bir bir “Meclis” oluşturulmasına karar verildi. Bakü’de Türkmenistan Ticaret Evi açılması ve Aşkabat’ta da Azeybaycan Ticaret Evinin açılması konusunda mutabakata varıldı.

Eğitim, bilim, spor ve turizm konuları da resmi görüşmelerde değelendirildi. Ortak tarih, dil ve kültür geçmişine vurgu yapılarak iki ülke halkının ortak değeri olan “halıcılık” sanatı üzerinden ilişkilerin derinleştirilmesi, bu konuda özel sergi açılması ve konferanslar düzenlenmesi konusunda mutabakata varıldı. İki ülke halkını birbirine bağlayan tarihi ve kültürel kökler, ruh ve gönül zenginliği, derin gelenek ve görenekler, onların barışçıllığa ve üreticiliğe olan derin ilgileri, bugün bile Türkmen- Azerbaycan ilişkilerin güçlü bünyesini oluşturmaktadır.

Liderlerin görüşmelerinde ayrıca iki ülke arasında “kültür günleri” düzenlemesi, sanatçı ve zanaatkarların kendi aralarında buluşma programları organize etmeleri de kararlaştırıldı.

İki lider arasındaki görüşmeler sonrasında şu anlaşmalara imza atıldı:

-Azerbaycan Cumhuriyeti, Ulaştırma, İletişim ve Yüksek Teknolojiler Bakanlığına bağlı Devlet Kamu Havacılık Kuruluşu ile Türkmenistan Cumhuriyeti’nin Türkmenistan Hava Yolları kuruluşu arasında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan Televizyon ve Radyo Kuruluşu ile Türkmenistan Televizyon, Radyo ve Sinemacılık Kuruluşu arasında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkmenistan Cumhuriyeti arasında uluslararası göç hareketleri konusunda işbirliği anlaşması,

-Azerbaycan Milli Kütüphanesi ile Türkmenistan Kültür Bakanlığı Devlet Kültür Merkezi Devlet Kütüphanesi arasında kütüphanecilik alanında işbirliği protokolü,

-Bakü Devlet Üniversitesi ile Mahdumkulu Türkmen Devlet Üniversitesi arasında işbirliği protokolü,

-Azer Telekom ve Türkmen Telekom şirketleri arasında Azerbaycan-Türkmenistan güzergahında Hazar Denizi dibinden fiber optik kablolar üzerinden haberleşme işbirliği protokolü,

– Azerbaycan Cumhuriyeti, Ulaştırma, İletişim ve Yüksek Teknolojiler Bakanlığı ile Türkmenistan Cumhuriyeti Türkmen İletişim Kurumu arasında enformasyon-iletişim teknolojileri alanında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan Cumhuriyeti Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile Türkmenistan Kent İşleri ve Çevreyi Koruma Bakanlığı arasında Hazar Denizi’nin biyolojik çeşitliliğinin saptanması ve saklanması alanında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı ile Türkmenistan Kent İşleri ve Çevreyi Koruma Bakanlığı arasında tapu kadastro alanında işbirliği protokolü,

– Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı ile Türkmenistan Adalet Bakanlığı arasında taşınmaz mülk hukuku ve kayıtlılığı alanında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan ve Türkmenistan hükümetleri arasında büyükelçilik binaları için karşılıklı olarak arazi ve arsa tahsisi konusunda işbirliği anlaşması,

-Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Yönetim Sistemleri Ensitüsü ile Türkmenistan İlimler Akademisi Sismoloji ve Atmosfer Fiziği Enstitüsü arasında işbirliği protokolü,

– Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Nizami Gencevi Edebiyat Enstitüsü ile Türkmenistan İlimler Akademisi Mahdumkulu Dil, Edebiyat ve Milli Elyazmaları Enstitüsü arasında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan Cumhuriyetinde İhracat ve Yatırımları Teşvik Fonu ile Türkmenistan Ticaret ve Sanayi Odası arasında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan Cumhuriyeti Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme Kuruluşu ile Türkmenistan Sanayiciler ve Esnaflar Birliği arasında işbirliği protokolü,

-Azerbaycan Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı ile Türkmenistan Maliye ve Ekonomi Bakanlığı arasında milli emlak arazilerinin yönetimi ve özelleştirilmesi alanında işbirliği protokolü.

Cesur TAŞ, Araştırmacı/Yazar

[UHA Haber Ajansı, 17 Şubat 2022]