Güçlendirilmiş parlamenter sistem, sorunlar ve çelişkiler

ANKARA – UHA HABER / SETA bağımsız, tarafsız düşünce ve yayın kuruluşu, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’ndan Araştırması, Gazeteci Yazar Baki Laleoğlu, Muhalefet partilerinin eski sisteme dönüş tartışmalarını, içeriğini tam ortaya koymadan, gündemde tutmaya devam ettiğini açıkladı.

Araştırması, Gazeteci Yazar Baki Laleoğlu, “Güçlendirilmiş parlamenter sistem, sorunlar ve çelişkiler” konusunu (UHA) TÜRKUAZ Uluslararası Haber Ajansı‘ndan Ataner YÜCE’ye değerlendirdi.

Baki Laleoğlu, daha çok “güçlendirilmiş/iyileştirilmiş” ismiyle parlamenter sistem etrafında devam eden tartışmalarda aktörlerin, muhalefetin söz konusu sistem üzerinde ilkesel bir uzlaşıya vardıklarını dile getirdiklerini söyledi.

Ancak tüm muhalif partilerin, şu ana kadar ortak bir çalışma yapmak yerine kendi sistem tasarıları üzerinde çalışmayı tercih ettiklerini belirten Laleoğlu, ve bu doğrultuda Gelecek Partisi ve İYİ Parti’nin, önerilerini kamuoyuyla paylaştığını, buna ek olarak DEVA Partisi’nin de çalışmasının hazır olduğunu, CHP’nin ise çalışmalarını büyük oranda tamamladığının dile getirildiğini açıkladı.

Baki Laleoğlu, bu noktada muhalefet aktörleri tarafından basına yapılan açıklamalarda üzerinde anlaşılan temel ilkelerin, başkanlık sisteminden parlamenter sisteme kesin dönüş ve bu sistemi bir pekiştirme sıfatı kullanılarak eskisinden farklılaştırma çabası olduğunun görüldüğüne dikkat çekti.

Ancak bu çabanın, sistem önerilerinin siyasi söylemlerden arındırılarak yalnızca tasarım açısından incelendiğinde boşa düşmekte olduğunun altını çizen Laleoğlu, “Bunun temel sebebi ise önerilen veya tartışılan tasarım ve mekanizmaların, bu sayede hayata geçirileceği iddia edilen değişimler ile çatışmasıdır. Bu da muhalefetin kullandığı söylem ve önerdiği sistem tasarımının birbiriyle çelişmesi sonucunu doğurmakta” olduğunu belirtti.

Tasarımdaki sorunlar

Araştırması, Gazeteci Yazar Baki Laleoğlu, gerek literatür gerekse pratik uygulamalar incelendiğinde muhalefetin “güçlendirilmiş/iyileştirilmiş” parlamenter sistem olarak adlandırdığı bir hükümet modeline rastlanılmadığını, ancak yapılan tartışmalar ve bazı somut önerilere bakıldığında muhalefet blokunun aslında “rasyonelleştirilmiş parlamentarizm” odaklı bir modeli öncelediğinin görüldüğünü ifade etti.

Baki Laleoğlu, dolayısıyla önerilen sistemin bu kavram ve mekanizmaları temel aldığını, ancak yeni bir kavramsallaştırma ile Türkiye’nin geçmişte sahip olduğu ve büyük sorunlara yol açan parlamenter sistemden farklılaştırma görüntüsünü vermeye çalıştığının anlaşıldığını dile getirdi.

Baki Laleoğlu, şunları söyledi:

“Fakat bu noktada muhalefetin rasyonelleştirilmiş parlamentarizmin sunduğu birçok mekanizmayı kendi tasarımlarında kullanmadığı, yalnızca yenisi kurulmadan mevcut hükümeti düşürmeyi engelleyen bir mekanizma olan yapıcı/kurucu güvensizlik oyunu sistem tasarımlarına eklemeyi tercih ettikleri görülmektedir. Bu durum, yine tüm muhalefet aktörlerinin üzerinde uzlaştığı yegâne tasarım özelliği olması bakımından ayrıca dikkat çekicidir”.

Öte yandan rasyonelleştirilmiş parlamentarizmin sisteme getirebileceği mekanizma ve kurallar incelendiğinde, muhalefetin geçmişte sahip olunan parlamenter sistemin sorunlarını büyük anlamda yanlış yorumlandığının görüldüğün hatırlatan Laleoğlu, Her ne kadar yapıcı güvensizlik oyu, hükümetin gensoru ile düşürülmesini zorlaştırarak hükümete istikrar kazandırma anlamında olumlu bir mekanizma olsa da Türkiye’de geçmişte yalnızca iki hükümetin gensoru ile düşürülebildiği düşünüldüğünde aslında bu mekanizmanın parlamenter sistemi gerçek anlamda güçlendirmekte yetersiz kalacağı açıktır. Dolayısıyla muhalefet blokunun yalnızca yapıcı güvensizlik oyu ile revize edilmiş bir parlamenter sistem tasarımını pekiştirme sıfatı kullanarak yeni ve etkin bir model olarak sunması oldukça sorunlu” olduğuna dikkat çekti.

Araştırması, Gazeteci Yazar Baki Laleoğlu, Rasyonelleştirilmiş parlamentarizmin en önemli gayesinin, yürütme organına güç kazandırılarak istikrarın sağlanması ve sürdürülebilir bir yönetimin kurulması olduğunu vurgulayarak, bu noktada yürütmeyi güçlendirmek adına, özellikle güçlü yasama desteğine sahip olmayan ancak alternatifi de kurulamayan hükümetlerin kanun veya kararname çıkarmasını kolaylaştıran mekanizmaların bulunduğunun altını çizdi.

Baki Laleoğlu, “Bunlardan bazıları özellikle yapıcı güvensizlik oyu sebebiyle ortaya çıkabilecek sorunların çözümüne yöneliktir ve yerine yenisi kurulamayan, fakat yasama desteğini de kaybeden hükümetlerin yürütme ve yönetim kabiliyetlerini sürdürmek adına kanun/kararname çıkarmasını kolaylaştıran mekanizmalardır. Muhalefet partileri ise kurucu güvensizlik oyuyla birlikte getirebileceği, hatta gerçek anlamda “güçlendirilmiş” bir parlamenter sistem için gerekli olabilecek bu mekanizmaları şu an için ne tasarımlarında ne de açıklamalarında kullanmaktadır. Partilerin önemli hukukçu ve akademisyenlerle çalıştıkları düşünüldüğünde bu tercihin bilinçli olduğu da bir gerçek” olduğunu dile getirdi.

Söylem ile sistem arasındaki çelişkiler

Türkiye’nin parlamenter sistem tecrübesindeki esas problemin istikrarsızlık olduğunu hatırlatan Laleoğlu, bunu yeni bir model tasarlama iddiasındaki muhalefet partilerinin de kabul ettiği görüldüğünü, ancak bu istikrarsızlık probleminin kaynağının, özellikle koalisyon hükümetlerinin güçlü bir yapıyla ve çoğunlukla kurulamaması sonucu kendi içinde yaşadığı uyum ve etkinlik problemleri olduğunu açıkladı.

“Türkiye’de parlamenter sistem tecrübesindeki tek parti iktidarları ile koalisyon hükümetleri dönemlerinin yönetim ve başarı farkları bunun en büyük göstergesi” olduğunu ifade eden Baki Laleoğlu,  Dolayısıyla istikrarsızlık probleminin esas olarak etkinlik ve uyum noksanlığı sonrası ortaya çıktığı unutulmamalıdır. Ancak muhalefet bloku, kullandıkları söylem ve yaptıkları açıklamalarda güçlendirilmiş parlamenter sistemle eski sistemdeki istikrar probleminin çözüleceğini ve bu sayede farklı bir model olacağını iddia etmektedir. Öte yandan somut öneri ve tartışmalar incelendiğinde hükümet düşürmeyi zorlaştırmak dışında bu probleme getirilen somut bir öneri yoktur. Bu da söylem ile sistem tasarımı arasında bir çelişkiye sebep olmaktadır” dedi.

Muhalefetin söylemi ile önerdiği sistem arasındaki en büyük çelişkinin ise tam ve sert bir kuvvetler ayrılığının sağlanacağı olduğunu dile getiren Laleoğlu, ancak parlamenter sistemde yürütme organı olan hükümetin, yasama organı olan parlamento içerisinden çıkmakdığını ve yine hükümetin parlamentoya hesap vermek durumunda bulunduğunu söyledi.

Baki Laleoğlu, bunun da doğal olarak yumuşak kuvvetler ayrılığını doğurduğunu ve bunun literatürdeki genel kabullerden, değişmezlerden olduğunu, dolayısıyla bu iddianın parlamenter sistemin ruhuna aykırı  ve mümkün mümkün olmadığını dile getirdi.

Bir diğer konunun ise güçlendirilmiş veya iyileştirilmiş parlamenter sistemin tam olarak neyi ifade ettiğiyle alakalı çelişkiler olduğunu açıklayan Laleoğlu, şunları aktardı:

“Burada iki ihtimal bulunmaktadır. İlki, yukarıda da belirtildiği gibi muhalefetin rasyonelleştirilmiş parlamentarizm temelli bir yaklaşıma sahip olmasıdır. Ancak bu durumda muhalefetin öneri ve tasarımlarında parlamenter sistemin rasyonelleştirilmesi mekanizmalarına yeteri kadar başvurulmamıştır. Bu sebeple parlamenter sistem, iddia edilenin aksine güçlendirilmekten oldukça yoksundur. Buna ek olarak rasyonelleştirilmiş parlamenter sistemin odağı, tamamıyla hükümeti parlamento karşısında güçlendirmek üzerinedir. Eğer muhalefetin sistem tasarımında atıf yaptığı iyileştirme, rasyonelleştirme odaklı ise yine muhalefetin yeni sistemde meclisi kuvvetlendirme iddiası büyük bir çelişki taşımaktadır. Çünkü rasyonelleştirilmiş parlamentarizmin temel gayesi, hükümetin güç, istikrar ve etkinliğini meclis karşısında artırmaktadır.

İkinci ihtimal ise muhalefetin parlamenter sistem önerisini pekiştirme sıfatı kullanarak sunması, rasyonelleştirmekle alakasız olarak, tamamen siyasi amaçladır. Bu da aslında muhalefetin kamuoyunun eski parlamenter sistem hakkında sahip olduğu olumsuz algıya yenilmemek ve önerdikleri sistemin farklı olduğuna vurgu yapmak amacında olduğunu göstermektedir. Ancak bu da yine bir çelişki doğurmaktadır. Çünkü muhalefetin şu an için önerdiği veya tartıştığı model, hükümet sistemi olarak eski parlamenter sistemle çok büyük oranda paralellik göstermektedir ve iddia edilenin aksine kapsamlı bir güçlendirme/iyileştirme sunmamaktadır”.

Sonuç olarak muhalefet blokunun mevcut siyasal sistemi eleştirmesinin gayet olağan olduğunu hatırlatan Araştırması, Gazeteci Yazar Baki Laleoğlu, Cumhurbaşkanlığı sisteminin de henüz kurumsallaşma aşamasında olan ve pratikte karşılaşılan sorunlar neticesinde değişikliklere uğramasının da muhtemel bir model olduğunu açıkladı.

Baki Laleoğlu, “Ancak muhalefetin sistem tartışmasını mevcut sistemi reformlarla iyileştirmek yerine tamamen parlamenter sistem odaklı bir boyuta taşıması ve kırmızı çizgi haline getirmesi oldukça problemlidir. Üstelik bunu yaparken kendi alternatif sistem önerilerinde ve kullandıkları söylemlerde büyük çelişkiler göstermektedir. Dolayısıyla mevcut sistemde reform yapmak yerine yeni bir tasarım üretme iddiasındaki muhalefet bloku, ne yazık ki kendi çelişkilerini üretmekte” olduğunu kaydetti.

HABER : Ataner YÜCE

[UHA Haber Ajansı, 23 Mart 2022]