Çin-Özbekistan Stratejik İş Birliği Anlaşması’nın değerlendirmesi

Geçtiğimiz günlerde Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in Çin’e ziyaretini takiben Çin ile Özbekistan arasında “Kapsamlı Stratejik İş Birliği Anlaşması” imzalandı.

UHA / İnternational News Agency

Avrasya İncelemeleri Merkezi’nden (AVİM) Araştırmacı Selenay Erva YALÇIN, kaleme aldığı  “Çin-Özbekistan Stratejik İş Birliği Anlaşması” başlıklı yazısını değerlendirerek, bu anlaşmanın Çin Dışişleri Bakanlığınca yapılan açıklamada tarafların ikili ilişkilerini önemli ölçüde güçlendireceğinin ifade edildiğini açıkladı.

Selenay Erva YALÇIN  bu anlaşmanın, Çin’in Özbekistan’daki ithalat hacmini arttırmasına, Çin-Kırgızistan-Özbekistan arası demiryolu projesine, Özbekistan’ın içe kapalı bir ülke olmaktan çıkarılıp dünyanın geri kalanı ile aktif bir iş birliğine dahil edilmesine, öğrenci değişimine, taraflar arasında vatandaşların da birbirine yakınlaşmasını sağlayacağı düşünülen sosyal ve kültürel faaliyetlere ve bununla birlikte terör, ayrımcılık gibi unsurlarla mücadele konusunda güçlerini birleştireceklerine ve nihayet Çin için önemli olan Tayvan sorununa verilecek desteğe dair teminatları barındırdırdığının altını çizdi.[1]

Yukarıda bahsi geçen açıklamada ayrıca Özbekistan ile imzalanan kapsamlı stratejik iş birliği anlaşmasının 2013 tarihinde Çin’in mevcut Cumhurbaşkanı Xi Jinping tarafından önerilmiş ve Doğu Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlamayı amaçlayan Kuşak-Yol Projesi (Belt and Road Initiative) bakımından da önem arz ettiğine dikkat çeken  Araştırmacı Selenay Erva YALÇIN, bir nevi modern İpek Yolu potansiyeli taşıyan bu projede Çin tarafından öngörülmüş olan sekiz büyük adımın gerçekleştirilmesi için tarafların ekonomik ve ticari potansiyellerinin en aktif şekilde değerlendirilmesi gerektiği noktasına da vurgu yapıldığını belirtti.

YALÇIN, Kuşak-Yol Projesi’nin, Çin kaynaklarının ve teknolojisinin Kuzey ve Orta Koridorlara ilaveten Pakistan, Özbekistan gibi Asya ülkelerinden geçmek suretiyle güneyden de Avrupa’ya ve dünyaya ulaştırılmasını hedefleyen bir proje olduğunu hatırlatarak, şunları söyledi:

“Proje; demiryolları, enerji aktarımı sağlayacak bağlantılar ve ticari trafiğin kesintisiz devam etmesi açısından güzergahtaki ülkeler arası sınır geçişlerinde kolaylıklar gibi avantajlar sağlayacaktır.[2] Doğu ve Batı arasındaki ticareti İpek Yolu anlayışıyla canlandırması hedeflenen projede güzergâh ve dağıtım noktası da Pakistan olarak ortaya çıkmaktadır” dedi.

Selenay Erva YALÇIN, Çin’in Özbekistan ile imzaladığı “Kapsamlı Stratejik İş Birliği Anlaşması” ile Özbekistan-Çin ilişkilerinin bu yüksek seviyeye ulaşmış olmasının, Çin’in şu ana kadar bu seviyede iş birliği geliştirmiş olduğunun tek ülkenin Pakistan olması açısından da ilgi çektiğini ifade etti.

Çin-Avrupa arası ticareti sağlamakla kalmayan ve kültürel olarak pek çok olanak sağlayan tarihi İpek Yolu’nun da güzergahında bulunan Pakistan, Çin ve Orta Asya açısından ekonomik olarak önemli bir ülke olduğuna vurgu yapan Araştırmacı YALÇIN, “Çin’in mevcut en kapsamlı ticari projesi olan Kuşak-Yol Projesi için de önem taşıyan Pakistan’la ikili ilişkilerin tesisi ve korunması Çin açısından aynı zamanda Hindistan’ı dengelemek bakımından da önemli görülmektedir.[3] O sebeple bu seviyede bir ilişkinin Özbekistan ile de kurulması ekonomik ve politik dengelerin hareketlendiğinin göstergesi” olduğunu dile getirdi.

Ticaret yollarının kurulmasının beraberinde kültürel aktarımı da getirirken, politik birtakım sonuçlara da sebebiyet verdiğini söyleyen Selenay Erva YALÇIN, “Çin’in Kuşak-Yol Projesi coğrafi açıdan incelendiğinde güzergahın Afganistan’ın kuzey ve güneyinden geçtiği görülmektedir. Tıpkı Pakistan gibi Afganistan’ın da tarih boyunca ticari yollar bakımından bir kavşak olması ve Çin, İran, Hindistan gibi Asya ülkelerinin bağlantı noktasını teşkil etme özelliğini, Çin’in jeopolitik açıdan önemli bu ülkeyi de göz ardı etmediğinin bir işareti olarak görmek mümkündür” şeklinde aktardı.[4]

“Bahsedilmesi gereken bir diğer önemli unsur da söz konusu coğrafyada Batı’nın nüfuzudur” diyen (AVİM) Araştırmacısı Selenay Erva YALÇIN, 20 yıl süren savaştan sonra 2021’de ABD askerlerinin Afganistan’dan çekilmesi ile birlikte Geniş Orta Asya’da ABD varlığının sona erdiğini hatırlattı.

YALÇIN, “Henüz hiçbir ABD başkanı herhangi bir Orta Asya ülkesini henüz ziyaret etmemiştir. Avrupa’nın bölgedeki varlığı da ihmal edilebilir düzeyde” olduğuna vurgu yaptı.

Selenay Erva YALÇIN, değerlendirmesinin sonunda da konuşmasını şöyle sürdürdü:

“Görüldüğü üzere Çin, Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayacak Kuşak-Yol Projesi -2013’te ASEAN’da adlandırıldığı haliyle “Yeni İpek Yolu”- için Asya’daki kilit ülkelerle diplomatik iş birlikleri kurmuş ve bu iş birliklerinin de kapsamını genişletme yoluna gitmiştir. Ayrıca ticari ilişkiler bakımından Afganistan, Pakistan gibi ekonomik potansiyele sahip Geniş Orta Asya ülkeleri için Çin, önemli gelişimler vadetmektedir. Çin’in bu vaatleri Pakistan, Afganistan gibi ülkelerin dünyadaki ticaret akışına aktif olarak katılmaları ve var olan düzene uyum sağlamaları açısından oldukça önemlidir”

Avrasya İncelemeleri Merkezi’nden (AVİM) Araştırmacı Selenay Erva YALÇIN, sonuç olarak Kuşak-Yol Projesi’nin, projenin barındırdığı bölgesel anlaşmaların ve Çin’in proje kapsamındaki ülkelerle kurduğu ikili ilişkilerin, ekonomik ve politik olarak Asya genelinde Çin’in kurmaya ve sağlamlaştırmaya çalıştığı üstünlüğü hissettirir nitelikte olduğunu söyledi.

Selenay Erva YALÇIN, Çin nüfuzunun, Kuşak-Yol Projesi’nin hayata geçtikçe ve güçlendikçe buna paralel bir tarzda artacağını söylemenin herhangi bir şekilde kehanet teşkil etmediğini kaydetti.