Batı Sonrası Dünyada Türkiye’yi Anlamlandırmak

Prof. Dr. Burhanettin DURAN, SETA’nın  yayın organı olan Aylık Siyaset Toplum ve Ekonomi Kriter Dergisi için kaleme makalesinde, Dünyanın,  pandeminin etkisinden henüz çıkmamışken Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, dış seyahat temposunu artırarak Türkiye’nin dış politika aktivizmini sürdürdüğünü ve bu temponun özellikle 2021’in son dört ayı dikkate alındığında bilhassa göze çarptığını söyledi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın BM ziyareti ile hemen arkasından gerçekleşen Soçi zirvesinden sonra Angola, Togo ve Nijerya’yı kapsayan Afrika seyahati, Azerbaycan ziyareti, G-20 zirvesi ve Glasgow’daki 26. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’na (COP26) katılımının, bu yoğun temponun dışarıya taşan kısmı olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Burhanettin DURAN, “Zira bu süreçte Cumhurbaşkanı Erdoğan’la görüşmek için Türkiye’ye gelen çok sayıda devlet ve hükümet başkanı bulunmakta. Bunun yanı sıra Kasım’da Türk Konseyi’nin sekizinci zirvesi Türkiye’nin ev sahipliğinde gerçekleşecek. Aralık’ta ise Türkiye-Afrika ortaklık zirvesinin üçüncüsü yine Türkiye’de düzenlenecek. Bu ziyaret trafiğine başta Dışişleri ve Savunma bakanları olmak üzere dış ve güvenlik bürokrasisinin yurt içinde ve yurt dışında muhataplarıyla yaptığı temaslar da eklendiğinde, Türk dış politikasının nasıl bir dinamizme sahip olduğu daha iyi anlaşılır” dedi.

Sistemik Gelişmeler, Bölgesel Meydan Okumalar

Prof. Dr. Burhanettin DURAN, dönüşüm içinde olan uluslararası sistemde küresel ve bölgesel ilişkilerde çok kutupluluğun ve jeopolitik güç mücadelesinin öne çıktığını hatırlatarak, “Bu gidişatta en kritik rol, şüphesiz küresel rolünü yeniden tanımlayan ABD’de. Normlara ve çok taraflılığa dayalı bir düzen kurmak için ABD’nin geri döndüğünü söyleyen Biden yönetimi pratikte Trump yönetiminden çok da farklı olmayan bir politika izliyor” ifadesini kullandı.

Uluslararası düzen kurma veya muhafaza etme derdi olmadığı gibi Amerikan milli çıkarlarını temin için klasik ittifaklara/müttefiklerine pek de değer vermediğini gösterdiğinin altını çizen Prof. Dr. Burhanettin DURAN, Biden’ın, her ne kadar söylemlerinde yeni bir soğuk savaş peşinde olmadıklarını söylese de Washington’ın Çin’i sınırlandırma girişimlerinin, yeni savunma iş birlikleri ve özel ittifakların güçlendirilmesi ile devam ettiğini belirtti.

Prof. Dr. Burhanettin DURAN, “ABD, Avustralya ve İngiltere arasındaki güvenlik ve savunma anlaşması olan AUKUS, hem Fransa’nın Avustralya ile imzaladığı 90 milyar dolarlık bir savunma ihalesinin iptali hem de ABD ve İngiltere’nin NATO müttefikleri Fransa’yı sırtlarından bıçaklamasıydı. Bu hamlenin ABD merkezli transatlantik ittifakını sorgulatacak ve Avrupa savunma özerkliği arayışını güçlendirecek boyutta olduğu açık” olduğuna vurgu yaptı.

ABD, İngiltere ve Avustralya liderleri, AUKUS adı altında yeni bir güvenlik iş birliği kurulduğunu açıklamıştı (Kent Nishimura-Los Angeles Times/Getty Images, 15 Eylül 2021)

AB’nin Çin’i kuşatma politikasına katılmayacağını gören ABD’nin yeni bir adım daha attığını açıklayan Prof. Dr. Burhanettin DURAN, “Biden, AUKUS’un hemen ardından Dörtlü (Quad) liderleri (Avustralya Başbakanı Scott Morrison, Hindistan Başbakanı Narendra Mondi ve Japonya Başbakanı Suga Yoşihide) ile yüz yüze bir zirve gerçekleştirdi. Adı bile Çin’e karşı güç birliğini gösteren “Hint-Pasifik” bölgesindeki bu yoğunlaşma, ABD’nin dünyanın diğer bölgelerindeki ittifak ve angajmanlarını dönüştürüyor” dedi.

Prof. Dr. Burhanettin DURAN, Biden yönetiminin AUKUS ve Quad ile “demokrasiler ittifakı” politikasının rengini netleştirdiğini, söylemi bir yana bu politikanın temelinde “Önce ABD’nin yeni versiyonu”nun bulunduğunu belirterek, şöyle devam etti:

“Yani Biden usulü Amerikan milliyetçiliği… Çin’i sınırlandırmayı merkeze alırken, AB ve NATO müttefiklerini ikincil düzleme atıyor. Washington, odağını sadece Ortadoğu ve bitmeyen savaşlardan ayırmıyor; aynı zamanda Atlantik de eski önemini kaybediyor. Trump yönetimi döneminde NATO’nun beyin ölümünden bahseden Fransız Cumhurbaşkanı Macron, muhtemelen şimdilerde NATO’nun ruhunun kaybedildiğini düşünüyordur.

Bu nedenle olsa gerek AUKUS ile örselenen Fransa, Yunanistan ile yaptığı yeni savunma anlaşması üzerinden kendini teselli ediyor. Yunanistan’daki “Türkiye korkusunu” kullanarak ağır borç yükü altındaki bu ülkeye silah satmaya devam ediyor. Hem Macron hem de Yunan Başbakanı Miçotakis, bu anlaşmanın “Avrupa’nın stratejik özerkliğini” güçlendirdiği görüşünde. NATO ittifakı içerisindeki Fransa ve Yunanistan’ın Türkiye’ye karşı bu duruşu, “ittifakları çatırdatan yeni ittifak” örneği. Doğu Avrupa ülkelerini rahatsız edecek bu yaklaşımın NATO içindeki krizi büyütme riski de ortada.

Yunanistan’ın konjonktürü kullanarak ve kendisini kullandırarak Türkiye’yi dengeleme çabasının nasıl sonuçlar vereceği şimdiden belli. Türkiye-Yunanistan ilişkileri tarihine bakıldığında veya sadece 2020’deki gelişmelere bakıldığında bile Atina’nın adımlarının Türkiye’nin kararlılığını ve caydırıcılığını etkilemeyeceği görülür. Kaldı ki mevzubahis olan, sadece bölgede nüfuz elde etme mücadelesi değil; doğrudan Türkiye’nin egemenlik alanlarını ilgilendiren deniz yetki alanları. Dolayısıyla hangi şartlar altında olursa olsun Türkiye’nin bu konuda taviz vermesinin beklenmesi bile hayalperestlik”.

Afrika’da Yükselen Yıldız Türkiye

Fransa ile Türkiye’nin sadece Doğu Akdeniz’de karşı karşıya gelmediğinin altını çizen SETA Genel Koordinatörü Prof. Dr. Burhanettin DURAN, Zira Kuzey Afrika ve Sahra Altı Afrika’da da Fransa’nın karşısında Türkiye’yi bulduğunu, Libya’daki gelişmeler bir tarafa, seçim dönemi hırçınlığı ile Macron’un Cezayir’in de tepkisini çektiğini söyledi.

Prof. Dr. Burhanettin DURAN, “Cezayir tarihi Türkiye etkisiyle tamamen yeniden yazıldı. Fransa’ya yönelik nefrete dayanıyor. Fransız kolonizasyonundan önce bir Cezayir ulusu var mıydı? İşte mesele bu.” deyiverdi. Hırçın, eski sömürgeci büyük güç olarak Fransa, küresel düzlemde yaşadığı itibar ve güç kayıplarını Türkiye’ye sataşarak toparlamaya çalışıyor. Yükselen güçler arasında Türkiye’nin rekabetçi profili ise giderek güçleniyor” dedi.

“Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın deyimiyle Türkiye’nin Afrika’ya ilgisi “Batı’nın Afrika ile olan ilişkilerini de derdest ediyor.”diye dile getiren Prof. Dr. Burhanettin DURAN, bu ifadenin, Fransa başta olmak üzere Batılı ülkelerin sömürgeci geçmişinin kötülüklerini vurgulayan ve hala bu yaklaşımdan ayrılmadıklarını gösteren bir ifade olduğuna vurgu yaparak şunları söyledi:

“Erdoğan, Angola Meclisi’nde bu “derdest” halini dünyanın dikkatine şu cümlelerle dile getirdi: “İnsanlığın kaderi, İkinci Dünya Savaşı’nın galip gelen bir avuç ülkesinin insafına bırakılamaz. Afrika’daki değişim çağrılarını görmezden gelmemeliyiz.”

İşin özü, Türkiye diplomasi, ticaret, yatırım, enerji, kültür, yardım, savunma ve terörle mücadele alanlarında yeni iş birlikleri üreten iddialı bir Afrika vizyonu uyguluyor. Bu vizyon, Türkiye’nin varlığından rahatsız olan Fransa gibi aktörlerin karalamaya çalıştığı “nüfuz yayma ve fetih stratejisi” değil. Fransız Cumhurbaşkanı Macron’un kendi ülkesinin geçmişindeki sömürgeciliği Türkiye’ye yansıtma gayreti başarısızlığa mahkum. Zira “Türkiye’nin tarihinde emperyalizm veya sömürgecilik lekesi bulunmuyor.”

Batı Sonrası Dünya İçin Yeni Bir İlişki Tarzı

SETA Genel Koordinatörü Prof. Dr. Burhanettin DURAN, Ankara’nın, Afrika’da yaptıklarıyla yeni bir ilişki tarzını öne çıkardığını hatırlatarak “Samimiyet, kardeşlik, dayanışma, birlikte kazanma ve birlikte yol yürüme.” Bu itibarla Erdoğan’ın “Daha adil bir dünya mümkün” fikrinin sahadaki uygulamasının en parlak örneği olduğunu rahatlıkla söylenebileceğini, çünkü Ankara’nın, küresel sistemin Afrika’yı ayrımcılığa uğratan geçmişine işaret etmekle kalmadığını aktardı.

Prof. Dr. Burhanettin DURAN,  “Ankara, Afrika’nın yükseleceğine duyduğu inançla bu kıtanın refahını yükseltecek bir aktörlük sergiliyor. Bu yaklaşım sadece Batılı ülkelerin değil, Çin’in de Afrika ülkeleri ile kurduğu sorunlu ekonomik ilişkinin mahiyetini değiştirecek özellikler taşıyor.

Afrika’nın ortaklarını çeşitlendirmesine katkı veriyor. Türkiye’nin Afrika politikası yeni pazarlara açılmak gibi hedeflerle sınırlı değil. Küresel rol üstlenmek isteyen Ankara’nın yeni dünya belirsizliğine verdiği cevap aynı zamanda. Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Kriter’in önceki sayısında yaptığım röportajda, Cumhurbaşkanımızın çok önemli bir vurgusu vardı: “Yüzyıllara sari Batı hegemonyası artık bitmiştir. Yeni bir uluslararası sistem ortaya çıkıyor.””

“Bu vurgunun önemli bir yansımasını geçtiğimiz ay yaşanan 10 büyükelçi krizinde de görmemiz mümkün” diyen Prof. Dr. Burhanettin DURAN, Ankara’da görev yapan 10 büyükelçinin görev ve sorumluluklarını aşarak Türkiye’deki yargı sürecine müdahale etme girişimleri olduğunu hatırlattı şunları söyledi:

.”Cumhurbaşkanı Erdoğan buna karşılık “Ya Türkiye’yi anlayacaklar ya da terk edecekler” diyerek bu büyükelçilerin istenmeyen kişi ilan edileceklerinin mesajını güçlü bir şekilde verdi. Sonuçta bu büyükelçilikler Türkiye’nin içişlerine müdahale etmeyeceklerini ifade eden mesajı aynı yöntemle yayınlayarak geri adım attılar ve kriz sönümlendi. Bu konu hakkında konuşulacak çok fazla şey olmakla beraber en öne çıkan sonuç, dünya artık Batı sonrası dönemi yaşamaya başladı. Türkiye bu durumun bilincinde ve buna uygun hareket ediyor. ABD yeni hamleler yapıyor ancak Avrupa hala yeni döneme adapte olmada yavaş kalıyor”.