Azerbaycan’ın BRICS Hamlesinin Arka Planı

Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM) Güney Kafkasya ve Türk Dünyası coğrafyaları siyaset uzmanı Ergün Mamedov, kaleme aldığı “Azerbaycan’ın BRICS Hamlesinin Arka Planı” başlıklı yazısında, Azerbaycan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in resmî ziyaretinin ardından BRICS’e resmî üyelik başvurusunda bulunduğunu hatırlattı.

Ergün Mamedov, “Bu durum, dünya kamuoyunun dikkatini çekmiş ve Azerbaycan, Batı basınında birçok eleştirilere maruz kalmıştır. Bu bağlamda Bakü’nün bu kritik başvurusunu incelemeden önce BRICS’e genel bir bakış atmak gerekmektedir” dedi.

BRICS’in, “Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika” ülkelerinin İngilizce adlarının baş harflerinden oluşan bir kısaltma olduğunu ifade eden Mamedov, 2006 yılında kurulan bu uluslararası örgütün, hâlihazırda Mısır, BAE, İran ve Etiyopya gibi ülkeleri de bünyesinde barındırdığını söyledi.

BRICS’in içinde Çin, ekonomik gücünden dolayı toplam GSYİH’nin tahmini yüzde 70’ini oluşturarak grupta etkin ve önde gelen bir konumda olduğunu ifade eden Ergün Mamedov, şunları söyledi:[i]

“Uluslararası örgütün dünya kamuoyundaki imajı, “Batı’ya alternatif bir yol” olarak görülmekte, “Küresel Güney” ifadeleriyle de belirtilmektedir.[ii] Çin’in bu denli etkili olması, bazı Batılı analizciler tarafından BRICS’in genişleme politikasının, Çin’in dünyadaki nüfuzunu artırma stratejisi olarak nitelendirilmesine yol açmıştır”.

Ergün Mamedov, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in, 18 Ağustos 2024 tarihinde Bakü’de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le görüştüğünü hatırlatarak,  ziyaret programında Rusya-Azerbaycan ilişkilerine dair genişletilmiş müzakerelerin yer aldığını ve temel olarak Hazar Havzası’nın Hukuki Statüsü’ne İlişkin Sözleşme uyarınca, Hazar’da faaliyet yürütmek amacıyla aktif işbirliği sürdürmeyi hedeflediklerinin aktarıldığını ve ayrıca Putin’in, Ermenistan-Azerbaycan ilişkilerindeki ihtilafa da değinerek Rusya’nın bu ihtilafın çözümüne daha fazla katkıda bulunmaya hazır olduğununun vurgulandığını aktardı.[iii]

Putin-Aliyev görüşmesinin ardından Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ayhan Hacızade’nin, ülkesinin BRICS’e resmen üyelik başvurusunda bulunduğunu açıklayarak,[iv] “Daha önce 3 Temmuz 2024 tarihinde Astana’daki Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Zirvesi’nde “Azerbaycan Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti Arasında Stratejik Ortaklık Kurulmasına Dair Ortak Beyanname” kabul edilmişti. Bu beyanname bağlamında Azerbaycan’ın BRICS’e katılmak için başvuruda bulunduğu da belirtilmekte” olduğunu kaydetti.

(ANKASAM) Güney Kafkasya ve Türk Dünyası coğrafyaları siyaset uzmanı Ergün Mamedov, Rusya’nın 2024 yılında BRICS’in dönem başkanlığını yürütmesinden dolayı Putin’in Bakü ziyaretinin bu odağa yönelik olduğu iddialarının Batı medyasında yer aldığına dikkat çekerek, “Batı medyası, Bakü’nün Batı-Rusya seçiminde Rusya’yı tercih ettiğini öne sürmüştür. Ancak Aliyev’in açıklamaları doğrultusunda Azerbaycan’ın tutumundaki temel unsurun ülkenin jeopolitik ve stratejik çıkarlarına odaklandığı görülmektedir” dedi.

Azerbaycan’ın BRICS’e başvurusunun, başka bir şekilde de ifade edilebileceğini ifade eden Ergün Mamedov, şunları aktardı:

“Rusya Devlet Başkanı Yardımcısı Yuri Uşakov’un verdiği röportajda dikkat çekici hususlar yer almıştır. Uşakov’un belirttiği verilere göre BRICS, satın alma gücü paritesi açısından G7’yi geçerek küresel GSYİH’nın %35,6’sını oluştururken, G7 %30,3’te kalmıştır. 2028 yılına kadar BRICS’in payının yaklaşık %36,6’ya yükselmesi, G7’nin ise tahmini %27,8’e düşmesi beklenmektedir. BRICS ülkeleri, dünya ekonomisinde 58,9 trilyon dolarlık bir paya sahip olup dünya nüfusunun %45’ini, petrol üretiminin %40’ını ve dünya mal ihracatının %25’ini oluşturmaktadır”.[v]

Batı’nın yapmış olduğu “Azerbaycan’ın tarafını Rusya’dan yana kullandığı” iddiasının, Bakü’yü uluslararası kamuoyunda baskı altına alma girişimi olarak nitelendirilebileceğine dikkat çeken Mamedov, “Azerbaycan’ın tutumuna bakıldığında bu durum, Batı’ya dolaylı yoldan bir politik mesaj verme girişimi olarak da yorumlanabilir. Bu politik mesaj, Azerbaycan’ın Karabağ ihtilafında Batı’nın sözde çözüm odaklı tutumlarına karşı, jeopolitik konumu itibarıyla hem ticari hem siyasî hem de ekonomik açıdan vazgeçilmez bir konumda olduğunu hatırlatma amacını taşımaktadır” dedi.

“ABD Dışişleri Bakanlığı, Amerika’nın Sesi Ermenistan servisine yaptığı açıklamada, Azerbaycan’ın ilerleme kaydedebileceği ve tarafların kabul edebileceği her türlü formatta Ermenistan ve Azerbaycan ile işbirliğine hazır olduklarını belirtmiştir” diyen Ergün Mamedov, şöyle devam etti:

“Ayrıca, AGİT Minsk Grubu formatının geleceği ve Amerikan tarafının bu konudaki duruşu hakkında görüşlerini paylaşmıştır. Ancak hatırlanacağı üzere AGİT Minsk Grubu, Karabağ’daki ihtilafı çözmekten ziyade daha da derinleştirmiştir. 6 Aralık 1994 tarihli Budapeşte toplantısının ardından AGİT Minsk Grubu’nun eş başkanlarından biri olan ABD, benzer bir tutumla Azerbaycan’ın bölgedeki durumunu çıkmaza sürükleyerek Ermenistan’ı yeniden yapılandırma girişiminde bulunabilir. Nitekim ABD’deki Ermeni diasporasının etkisi göz önüne alındığında, bu ihtimalin düşük olmadığı söylenebilir. Aynı zamanda ABD’nin Ermenistan’la gerçekleştirdiği “Eagle Partner – 2024” adlı askerî tatbikat, ABD’nin bölgede barıştan ziyade çözülmeyen bir odak hedeflediğini düşündürmektedir”.

Mamedov, Azerbaycan’ın BRICS’e katılım başvurusunun, Batı-Doğu ekseninde bir taraf seçme girişimi olarak değil, aksine ülkenin çıkarları doğrultusunda perspektif girişimlerde bulunduğunun bir başka örneği olduğunun altını çizerek, “Yakın dönemde Özbekistan ve Azerbaycan cumhurbaşkanlarının katılımıyla Taşkent’te gerçekleştirilen Yüksek Devletlerarası Konsey’in ilk oturumunda, iki ülke arasında stratejik ittifakın memnuniyetle karşılandığı, enerji, ulaştırma ve turizm alanlarında işbirliği konularının ele alındığı ve uluslararası ile bölgesel meselelerde fikir alışverişinde bulunulduğu bildirilmiştir. Görüşmeler sonucunda çeşitli alanlarda işbirliğini genişleten bir dizi anlaşma imzalanmıştır” şeklinde açıkladı..[vi]

Batı medyasında, Azerbaycan’ın Putin’in ziyareti sonrasında BRICS’e katılma kararı aldığının ifade edildiğine dikkat çeken (ANKASAM) Güney Kafkasya ve Türk Dünyası coğrafyaları siyaset uzmanı Ergün Mamedov,  “Azerbaycan’ın jeopolitik konumu göz ardı edilerek baskı altına alınmaya çalışıldığı görülmüştür. Fakat Azerbaycan, Çin-Rusya yandaşlığından ziyade bölgesel konumunu ön planda tutarak esas olarak lojistik, ticaret ve ekonomik işbirliğine odaklanmıştır” dedi.

“BRICS’in “Batı’ya alternatif” olma iddiaları ise temelsizdir. Avrupa Birliği (AB) siyasî, NATO ise askerî bir örgüt olarak öne çıkarken, BRICS ne siyasî ne de askerî bir örgüt” olduğuna vurgu yapan Ergün Mamedov,  şunları ifade etti:

“Bu nedenle farklı siyasi duruşlara sahip ülkeler ve grup içinde olası askeri çatışmalar göz önüne alındığında, siyasi ve askeri kurumlara sahip değildir. BRICS, tamamen ekonomik bir kuruluş olarak karşılıklı yatırımların korunması, tercihli ticaret tarifelerinin teşvik edilmesi ve yeni ulaşım koridorlarının geliştirilmesi gibi konulara odaklanmaktadır. Çin, Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika’nın AB ve ABD ile toplam ticaret hacmi, birkaç trilyon doları aşmış durumdadır. Bu da bu dört ülkenin ana ticaret ortaklarının AB ve ABD olduğunu göstermektedir. Başka bir ifadeyle BRICS ülkeleri, Batılı hükûmetlerle ekonomik olarak birbirine bağımlı konumdadır. Rusya ve İran hariç diğer BRICS üyeleri, Batılı piyasa ekonomisi modeli altında faaliyet göstermektedir”.

(ANKASAM) Güney Kafkasya ve Türk Dünyası coğrafyaları siyaset uzmanı Ergün Mamedov, sonuç olarak Azerbaycan’ın BRICS’e başvurusunun, Batı’yla ilişkilerinde bir kopuş veya Batı’ya karşı bir tepki olarak görülmemesi gerektiğini ve Azerbaycan’ın BRICS’e katılma ilgisinin ise, stratejik coğrafi konumundan kaynaklandiğini açıkladı.

Ergün Mamedov, BRICS üyeliğinin, doğru yönetildiğinde Azerbaycan’a zarar vermeyip ek yatırımları çekebilrcrğini ve ayrıca Azerbaycan’ın BRICS’e katılma isteğinin, öncelikle lojistik avantajlarından kaynaklandığını dile getirdi.

Ergün Mamedov, kaleme aldığı “Azerbaycan’ın BRICS Hamlesinin Arka Planı” başlıklı yazısını şöyle noktaladı:

“Ülke, Çin ve Hindistan için kritik öneme sahip Orta Koridor, Kuzey-Güney ve Doğu-Batı rotalarının kesişim noktasında stratejik bir konumda bulunmaktadır. Yukarıda belirtildiği üzere Azerbaycan, jeopolitik konumunu olabildiğince geniş bir yelpazede kullanmak amacıyla BRICS’e başvurmuştur. BRICS ülkelerinin Batı’yla entegre olduğu düşünüldüğünde, Azerbaycan’ın bu girişimi, Batı’ya alternatif bir hamle olarak değil, Batı’nın gözünde Azerbaycan’ın konumunu daha da güçlendirerek vazgeçilmez bir ülke hâline gelmesi olarak da değerlendirilebilir”.

[i] Brian Hart, “The 2023 BRICS Summit: A Mixed Bag for China”, ChinaPower, https://chinapower.csis.org/analysis/the-2023-brics-summit-a-mixed-bag-for-china/, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).

[ii] David Born, “Global South: Beyond BRICS”, Roland Berger, https://l24.im/2Uqdy, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).

[iii] “Vladimir Putin made an official visit to Baku”, JAM News, https://jam-news.net/russian-president-vladimir-putin-visited-baku/, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).

[iv] Zulfugar Agayev, “Azerbaijan Formally Applies to Join BRICS, Foreign Ministry Says”, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-08-20/azerbaijan-formally-applies-to-join-brics-foreign-ministry-says, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).

[v] “Yuriy Ushakov: BRIKS na Dele Vyrazhayet Interesy Mirovogo Bolshinstva”, TASS, https://tass.ru/interviews/20149675/, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).

[vi] “Azerbaijan and Uzbekistan signed agreement on alliance relations”, First Channel News, https://www.1lurer.am/en/2024/08/23/Azerbaijan-and-Uzbekistan-signed-agreement-on-alliance-relations/1176008, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).

***

Yazar hakkında