Yeraltısularımızda Tahsis var Takip yok

Ülkemizde açılan izinsiz kuyular hiçbir şekilde denetlenemediği için bu kuyulardan aşırı ve kontrolsüz su çekilmektedir.

UHA / İnternational News Agency

Konuk Yazar Su Politikaları Derneği Başkanı Dursun Yıldız  “Yeraltısularımızda Tahsis var Takip yok” başlıklı yazısı:

 Bu kuyular genellikle DSİ tarafından işletmeye açılmamış veya kapalı alanlarda yani yeraltısularının çekiminin yasak olduğu alanlarda açılarak yeraltısuyu seviyelerinin hızla düşmesine ve su kalitesinin bozulmasına neden olurlar. Bunun yanısıra bu kuyulardan çekilen sular yeraltısularının beslediği göl ve nehir gibi yüzey sularında da azalmaya neden olarak o bölgenin  su dengesini bozarlar.  

Obruklar artıyor  

Obrukların oluşumunda en belirleyici faktör jeolojik koşullar olup yeraltısularının seviyesi ve kimyasal özellikleri gibi hidrojeolojik koşullar da obruk oluşumunda etkilidir. 

Obrukların oluşum nedenleri arasında çoğunlukla yeraltı suyunun çekilmesi ve yeraltı suyu hareketlerinin artması yer alır. Yeraltısularından yapılan aşırı çekimler bu hareketi arttırır. 

 Obrukların oluşumunda yeraltında eriyebilen  birimler  içerisinde hareket eden sular bu oluşumu eriterek obruk oluşumuna neden olurlar.  

Türkiye’de iklim değişikliği ve kuraklıkla birlikte ve aşırı ve kontrolsüz yeraltı suyu tüketimi sonucunda Konya Kapalı Havzası’nda ve komşu bölgelerde obruk oluşumları artmıştır. Geçmişten bu yana karstlaşmanın yaygın olduğu Orta Toroslar’da Antalya ve Mersin illerindeki karbonatlı kayaçların olduğu bölgelerin dışında Konya’ya komşu illerden Karaman, Aksaray, Afyonkarahisar ve Eskişehir’de obruk oluşumları yaygınlaşmaktadır. 

Ayrıca son yıllarda Denizli, Bilecik, Manisa, Sivas, Çankırı ve Çorum gibi sülfatlı kayaçların bulunduğu bölgelerde ve münferit olarak Yozgat, Erzurum, Şanlıurfa, Batman ve Siirt’te rastlanan obrukların bazıları yerleşim alanlarını tehdit etmektedir.  

Tahsis var takip yok  

Türkiye’de yeraltısuyu kaynaklarının yaklaşık üçte ikisinin tahsis edildiği tarım sektöründe verimli su kullanımı öncelikli hedef olmalıdır. Son yıllarda kuyulara su sayaçlarının takılması ve verimli sulama teknolojilerinin benimsenmesi ile kısmi bir gelişme sağlanmış olsa bile yeraltısularımızın büyük bölümü aşırı ve kontrolsüz çekimle karşı karşıyadır. Bu da su kaynakları üzerindeki miktar ve kalite baskısını arttırmaktadır.   

Ülkemizde su kaynaklarının verimli yönetimi konusunda son 10 yıldır  havza ölçeğinde havza koruma,havza yönetim,su tahsisi gibi konularda planlar ve eylem planları hazırlandı .Bunun yanısıra,ulusal ölçekte havza yönetimi, kuraklık,gibi eylem planları da hazır. Ancak bunlar hala uygulamaya geçirilemedi. Yani eylem planları var ama eylem yok diyebiliriz. Bunun en temel nedeni de bu planların nehir havzası ölçeğinde uygulayacak etkin bir kurumsal yapı oluşturulamamış olmasıdır.  

Yeraltısuyu kullanımının  ölçülmesi  10 yıldır erteleniyor  

Yeraltısuyu kuyusundan çekilen ve çekilecek olan  su miktarının, ölçüm sistemleri ile ölçülerek kontrol altına alınması için 2011 yılında bir yönetmelik yayınlanmıştı.  Ancak bu uygulama bugüne kadar 4 kez ertelendi ve hala yürürlüğe girmedi. Birkaç havzada sadece sanayi suyu çeken kuyular için uygulanıyor.  

Alınması gereken önlemlerle ilgili önce yeraltısularına bakışımızı değiştirmemiz gereklidir. Bu konuda bir düşünce değişikliğine ihtiyacımız var. Yeraltısularımız  stratejik rezerv sularımızdır ve tahsisi ve kullanımı konusunda bir paradigma değişikliği gerekmektedir.  

Yeraltısularımızın seviyesi için DSİ tarafından  Konya bölgesinde başlatılan anlık seviye tespiti tüm ülkeye hızla yaygınlaştırılmalıdır. Kaçak kuyu açılması önlenmeli mevcut kuyulardan aşırı çekimler kontrol altına alınmalıdır. Kuyulardan su çekimi modern sulama sistemleri kullanılması ,suyun verimli kullanılması gibi şartlara tabi olmalıdır.  

Modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması için ise devlet desteği arttırılmalıdır. 

Ruhsatsız kuyuların yaptırımı ne ? 

Ruhsat alınmadan açılan kuyular  Devlet Su İşleri  tarafından kapatılır. Bu kapatma işlemi için personel gideri, malzeme gideri gibi masraflar kuyu sahibinden tahsil edilmektedir.  Ayrıca kaçak kuyu kullanımı durumunda bu durumu tespit eden DSİ bu konu hakkında ilgili belediyeye de bildirimde bulunmaktadır. Belediyelerde kuyu sahibine idari para cezası kesmektedir. 167 sayılı  kanuna göre DSİ’den izin almadan kuyu açanlara 2023 yılı fiyatlarına göre 3469 TL ile 17 399 TL arasında idari para cezası uygulanmaktadır.  

Ayrıca ölçüm sistemi ile ilgili olarak ; 167 sayılı Kanunun geçici 3.maddesinin (a) bendinde “Sanayi amaçlı kullanılan kuyu, galeri, tünel ve benzerlerine ölçüm sistemi bir yıl içinde belge sahibince kurulur. Süresi içerisinde ölçüm sistemi kurmayanların belgeleri iptal edilerek kuyuları kapatılır ve kapatma masrafları sahibinden alınır.” İfadesi yer almaktadır.