Şebeke sularımızın yaklaşık yarısı çeşmelerimize ulaşmıyor. Ne yapılmalı ?  

“Su Verimliliği Seferberliği” kapsamında açıklama yapan Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, “Su kayıplarını en geç 2033 yılına kadar yüzde 25 oranına, 2050 yılına kadar yüzde 10 seviyesine kadar düşürülmesini hedefliyoruz” diyerek bu konuyu tekrar gündeme taşıdı.  

 UHA / İnternational News Agency  

Dursun YILDIZ, Su Politikaları Uzmanı 

Şebekelerdeki kayıp kaçak oranımız ne kadar ?   

Türkiye Su Enstitüsü (SUEN) tarafından Haziran 2022’de yayımlanan “Büyükşehir Su ve Kanalizasyon İdareleri arasında Mukayeseli Performans Değerlendirmesi” raporunda 26 büyükşehirin ortalama su kayıp kaçak oranı yüzde 40 olarak verilmiştir.  

Diğer kentler de hesaba katıldığında ülkemizde şehir şebekelerindeki  ortalama su kayıp kaçak oranı yüzde 40-50 arasındadır. Bu oran ortalama değer olup bazı il ve ilçelerimizde yüzde 60-70’e kadar ulaşmaktadır. Kentlerde su şebekelerinin eski olmasından kaynaklanan su kayıplarının yanısıra  tahakkuk ettirilemeyen kaçak su kullanımı da mevcuttur.  

SU EN Raporunda yer alan  26 Büyükşehirin su idarelerinin verilerine göre şebekeye verilen su miktarının yüzde 56’sının faturalandırılmış izinli su tüketimi, yüzde 4’ünün faturalandırılmamış izinli su tüketimi, yüzde 11’inin idari kayıplar ve yüzde 29’unun fiziki kayıplardan oluşmaktadır.

Bu doğrultuda; beyan edilen veriler dikkate alındığında, sisteme giren suyun ortalama gelir getiren ve gelir getirmeyen oranları sırasıyla yüzde 56 ve yüzde 44 olmaktadır. Bir diğer deyişle birçok büyükşehirimizde sisteme giren suyun ortalama yüzde 44’ü gelir getirmemektedir.  

Ülkemizde faaliyet gösteren 30 Büyükşehirin Su ve Kanalizasyon İdarelerinim  hizmet verdiği toplam abone sayısının 27 milyonu aştığı düşünülürse, büyükşehirlerimizde su kayıpları sebebiyle oluşan toplam yıllık ekonomik kaybın 2020 yılı fiyatlarıyla 10,5 milyar TL’yi aştığı tesbit edilmiştir. Bu ekonomik kaybın yanısıra su gibi çok önemli yaşamsal bir doğal kaynağı çeşmelerimize ulaşmadan kaybetmemiz nedeniyle sorunun büyük boyutta bir sorun olduğunu söyleyebiliriz.  

Genel olarak bakıldığında kentlerimizde yaklaşık olarak yılda ortalama 7 milyar metreküp arıtılmış, temiz içme ve kullanma  suyu şebekeye verilmektedir. Bu suyun ortalama olarak 3 milyar metrekübü çeşmelere ulaşmadan kaybolmaktadır. 

 Kayıp kaçak oranımız neden yüksek ? 

Tüm kentlerimizin su şebekelerindeki kayıp ve kaçak oranımızı ortalama yüzde 50 olarak kabul edebiliriz. SU EN Raporunda da belirtildiği gibi ortalama kayıp ve kaçakların üçte biri fiziki kayıplardan oluşmaktadır. Bu kayıpların temel nedeni ise artan su talebi , sistemdeki  yüksek basınç nedeniyle  eskimiş  su şebekelerinden suyun  sızmasıdır. Bunun yanısıra CBS ve SCADA sistemlerinin eksik olması,teknik personel yetersizliği ve bakım onarım eksikliği gibi sorunlar da kayıp kaçak oranını arttıran nedenlerdir.  

Büyükşehirlerimizin çoğunda son 10 yıldır su şebekelerindeki kayıp ve kaçakların tesbiti ve giderilmesi için çok önemli  çalışmalar yapılmaktadır. Ancak su şebekesi çok eski olan kentlerde bu sorunun ortadan kaldırılması için şebekedeki boruların yenilenmesi gerekmektedir. Bu da hem binlerce kilometre uzunluğundaki hatların değiştirilmesi ve ayrıca bunun için gerekli finansmanın bulunması gibi zorluklar içermektedir. Bunun yanısıra yerel yönetimlerin yer altındaki altyapı yatırımlarından çok yerüstündeki prestij sağlayacak görünür yatırımları öncelemesi de bu konudaki ilerlemeyi yavaşlatmaktadır.  

Yeni hedefler gerçekçi mi ? Ne yapılmalı ?  

Yerel yönetimlerin su kayıp ve kaçaklarını azaltmalarına yönelik olarak  ilk yönetmelik 2014 yılında yayınlanmıştır. Bu yönetmelikte belirtilen kayıp kaçak azaltma hedeflerine ulaşılamamıştır. Bu nedenle 2019 yılında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayınlanmıştır. Bu yönetmelikte; 

“Büyükşehir ve il belediyeleri su kayıplarını 2023 yılına kadar en fazla %30, 2028 yılına kadar ise en fazla yüzde 25 düzeyine; diğer belediyeler su kayıplarını 2023 yılına kadar en fazla yüzde 35, 2028 yılına kadar en fazla yüzde 30, 2033 yılına kadar ise en fazla yüzde 25 düzeyine indirmekle yükümlüdürler.” denmiştir.  

Ancak 2023 yılına kadar en fazla %30 kayıp hedefine ulaşan büyükşehir belediye sayımızın yeterli görülmemesi nedeniyle bu süre ve oran  tüm belediyelerimiz için 2033 yılına kadar yüzde 25 olarak bugünlerde sn bakanın ağzından  yeniden hatırlatılmaktadır.  

Su kaynaklarımızın üzerindeki iklim değişikliği, kirlilik, nüfus artışı gibi baskılar artmaktadır. Bu nedenle belediyelerin su yönetimleri kayıp kaçakların azaltılması konusunu daha ciddi olarak ele almalıdır. 

Bu hedeflerin çok gerisinde kalan kentlerin artan ihtiyaçlar nedeniyle  ilave su taleplerini karşılayacak projelerin yapımı onaylanmamalıdır. Bu talebin yürürlüğe konması kayıp kaçak şartının sağlanmasına bağlı kılınmalıdır.  

Ayrıca bu hedeflerin tutturulabilmesi için  özellikle yatırım  kredisi bulma  konusunda zorlanan belediyelere merkezi hükümet ve İller Bankası tarafından daha fazla destek sağlanmalıdır.  

Bunların yanısıra  idarelerin su kayıplarına dair periyodik gerçekleşmelerinin ve su kayıplarının azaltılmasına dair eylem planlarının kamuoyuna açıklanması sağlanmalıdır. Yönetmelikte öngörülen su kayıp hedeflerine ulaşan idarelere merkezi yönetim tarafından performans bazlı teşvik, ödül veya imtiyazların sağlanması da su yönetimlerinin motivasyonunu arttıracaktır.  

Su ve Kanalizasyon İdarelerinin kurumsal kapasitesi güçlendirilmeli ve teknolojik altyapısı geliştirilmelidir. Bu kapsamda Akıllı Su Çevrim Sistemi ile, gerçek zamanlı olarak içme suyu şebeke sisteminde su kalitesindeki en ufak değişiklikler bile tespit edilebilir.  Böylece hem kaliteli içme suyu sunmak, su israfına son vermek, suyun boşa akmasını önlemek hem de kayıp-kaçak oranını yüzde 15’in de altına indirmek mümkündür. 

Yerel yönetimler ; 

• Vatandaşa daha temiz, güvenli ve kaliteli içme suyu sunmak, 
• Suyun israf edilmesini önlemek,  
• Su kaynaklarını korumak ve verimli yönetmek, 
• Aşırı enerji tüketimini azaltmak için içme suyu şebeke sisteminde kaçak/kayıp oranlarını yüzde 15’in altına indirmesi gerekir. 

Su kayıplarının önlenmesi halinde; 

• Su temin ve iletim maliyetinin düşürülmesi, 
• Yeni yatırım projeleri için gelirlerin arttırılması  
• Yatırımların kısa süre içerisinde kendini amorti etmesi, mümkün olacaktır.  

Ayrıca Belediyeler içme suyu şebeke sisteminde kayıpları azaltarak su temininde verimliliği ve  su gelirlerini artırabilirler. Önümüzdeki yerel yönetim seçimlerinden önce adayların bu konudaki gerçekçi proje ve finansman modellerini duyabilirsek bu konudaki umudumuz artacaktır.  

Yazar hakkında

İnşaat Mühendisi ve Su Politikaları Uzmanı

1958 yılında Samsun’da doğan Dursun YILDIZ, 1981 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi’nden mezun oldu. Daha sonra DSİ Genel Müdürlüğünde çalışmaya başladı Bu dönemde Hollanda ve ABD’de lisansüstü mesleki teknik eğitim ve uygulama programlarına katıldı. ATAUM’da “AB Temel Eğitimi ve “Uluslararası İlişkiler Uzmanlık Programları”nı izledi. Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik ve Stratejik Araştırma Merkezi’nde Su Politikaları alanında Yüksek Lisans eğitimini tamamladı. DSİ’ de Teknik Araştırma ve İçme suyu Dairesi Başkanlıkları’nda Şube Müdürlüğü ve Daire Başkan Yardımcılığı görevlerinde bulundu. Bu dönem içinde Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi ve Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik ve Stratejik Araştırma Merkezinde yarı zamanlı öğretim görevlisi olarak ders verdi. UMAG’da su ve enerji politikaları konusunda konferanslar verdi. 2007 yılında DSİ’den emekliye ayrıldı

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği ve İnşaat Mühendisleri Odası’nda çeşitli dönemlerde Yönetim Kurulu Üyeliği ve İkinci Başkanlık görevlerinde de bulunan Dursun YILDIZ’ın mesleki, teknik, teknopolitik ve hidropolitik alanlarında yurt içi ve yurt dışında yayınlanmış çok sayıda teknik rapor, bildiri ve makalelerinin yanı sıra altı adet kitabı vardır.

Dursun YILDIZ, Türkiye Ziraatçiler Derneği tarafından Su Politikaları konusundaki araştırmaları nedeniyle “2008 Yılı Başarı Ödülü”ne layık görülmüştür. Halen kendi Mühendislik ve Müşavirlik firmasını yürüten Dursun YILDIZ evli ve iki çocuk babasıdır.