Perspektif: Kıbrıs’ta Pile Olayının Gösterdikleri

Türkiye’nin saygın, bağımsız, tarafsız düşünce ve yayın kuruluşu olan SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Balkan politikaları, Avrupa siyaseti, iç siyaset-uluslararası siyaset Araştırmacısı – Yazar Mehmet Uğur Ekinci, “Kıbrıs’ta Pile Olayının Gösterdikleri” başlığıyla perspektif açıdan kaleme aldı.

İşte, Araştırmacı – Yazar Mehmet Uğur Ekinci’nin “Kıbrıs’ta Pile Olayının Gösterdikleri” başlıklı perspektif yazısı:

* Pile-Yiğitler kara yolu neden gündeme gelmiştir?

18 Ağustos Cuma günü bir yol inşaatı sebebiyle Kıbrıs’ın Pile köyü yakınlarında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ve Kıbrıs’taki Birleşmiş Milletler Barış Gücü’ne (BMBG) mensup personeller arasında arbede yaşandı. KKTC ve Türkiye BMBG’yi yol inşaatına müdahale ettiği için protesto ederken Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) 22 Ağustos’ta yayımladığı bildiride olaydan Kıbrıslı Türkleri
sorumlu tuttu. Yaşanan olaylar nispeten küçük çaplı olsa da Kıbrıs sorununda KKTC ile BMBG arasındaki ilişkilerin gidişatını anlamaya dair önemli ipuçları sunmaktadır.

PİLE-YİĞİTLER KARA YOLU MESELESİ
BMBG gözetimindeki ara bölgede yer alan dört köyden biri olan Pile, adada 1974 Kıbrıs Barış Harekatı’ndan beri Türklerin ve Rumların bir arada yaşadığı tek yerleşim birimi olma özelliğini taşımaktadır. Bu bakımdan köyün kendine özgü bir yönetimi mevcuttur. Yaklaşık 500 Türk ve 1.200 Rumun yaşadığı Pile’de halkların her birinin seçtiği iki ayrı muhtar görev yapmaktadır. Mülki idare bakımından KKTC’ye göre
Gazimağusa ilçesine, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne (GKRY) göre ise Larnaka’ya bağlı olan köyde, emniyet ve yargı gibi konularda işlemler toplumsal mensubiyete göre KKTC veya GKRY’nin yetkili kurumlarınca yürütülmektedir.

Köyden geçen tek yolun GKRY topraklarıyla doğrudan bağlantısı bulunmaktadır. Yolun kuzeyde Pile-Beyarmudu arasında kalan kısmı ise Dikelya İngiliz Üssü’nden geçtiğinden Pile’den KKTC topraklarına seyahat etmek isteyenler önce İngiliz ve daha sonra KKTC giriş kapılarında kontrole tabi tutulmaktadır.

Güneyden KKTC’ye giden Rumların ve turistlerin de kullandığı bu yolda trafiğin fazla olması ve sınır kontrollerinin uzaması sebebiyle yıllardır yoğunluk yaşanmaktadır.

Bu durum en çok Pile’de yaşayan ve günlük işleri sebebiyle KKTC topraklarına girip çıkmak durumunda olan Türkleri mağdur etmektedir. Pile’den KKTC’ye geçişlerin rahatlatılması uzun zamandır çözüm bekleyen bir konudur. Pile ile kuzeybatı istikametindeki Yiğitler köyü arasında atıl durumda bulunan yolun genişletilerek hizmete açılması fikri 1990’lardan beri Kıbrıslı Türkler tarafından dile getirilmektedir.

Rumların güven artırıcı önlemler kapsamında bazı sınır kapılarının açılmasına dair taleplerine karşılık Türk tarafı Pile-Yiğitler yolunun yapılmasını birçok kez gündeme getirse de Rumlar bu teklife sıcak bakmamıştır.1

Rumların olumsuz tutumundan dolayı BMBG de ara bölgede yol çalışması yapılmasına her defasında karşı çıkmıştır.2 2003’te Beyarmudu Sınır Kapısı’nın açılmasının ardından Larnaka tarafından Rumların ve turistlerin de kuzeye geçmeye başlaması, kara yolu ve geçiş kapılarındaki yoğunluğu artırmıştır.

Böylece Pile’de yaşayan Türklerin mağduriyeti giderilemediği gibi kuzeye ulaşımları da giderek zorlaşmıştır. Özellikle koronavirüs (Covid-19) salgınında geçiş kapılarında ilave tedbirlerin alınmasıyla köyün sakinleri neredeyse isyan edecek noktaya gelmiştir.3

Pile’de yaşayan Türkler gündelik hayatta karşılaştıkları sorunları KKTC yetkilileri nezdinde dile getirseler de ara bölgedeki yetki belirsizliği sebebiyle KKTC kurumları bu sorunlara yeterince çare bulamamış,4 bir anlamda Pile’deki Türklerin kaderi federal çözüme bırakılmıştı.

2017’de federal çözüm ümitlerinin tükenmesi ve egemen eşitlik ilkesinin benimsenmesinin ardından KKTC hükümetinin Pile’nin ve burada yaşayan Türklerin durumuyla daha fazla ilgilendiği göze çarpmaktadır.

Geçtiğimiz yıllarda Başbakanlık bünyesinde bir Pile Koordinasyon Komitesi oluşturuldu ve KKTC’nin Pile üzerinde tartışılmaz haklarının bulunduğu bizzat başbakan tarafından dile getirildi.5

Pile’deki Türklerin ulaşım sorununun çözülmesi için de harekete geçen KKTC hükümeti öncelikle mevcut yolun genişletilmesi ve Beyarmudu giriş kapısının kapasitesinin artırılması için girişimlerde bulundu.6 Fakat İngiliz yetkililerle yapılan görüşmelerin sonuç vermemesi ve istimlakle ilgili zorluklardan dolayı Pile-Yiğitler kara yolu projesini gündemine aldı. 4,1 kilometresi ara bölgede olmak üzere toplam 11,6 kilometrelik yolun yapımına 18 Ağustos’ta Yiğitler tarafında başlandı.

Hükümetin planı, yolun KKTC topraklarında kalan kısmını acilen bitirip ara bölgedeki kısmını da BMBG ile istişare ederek tamamlamaktı.7
Ancak tampon bölge civarında statükoyu etkileyebilecek faaliyetleri de kendi yetki alanında gören BMBG yol yapım çalışmalarına fiziki müdahalede bulundu. KKTC toprakları içinde bulunmalarından dolayı inşaat görevlilerinin engellemeye karşı koymasıyla iki taraf arasında kısa süreli bir kavga yaşandı.

ARA BÖLGEYE FARKLI YAKLAŞIMLAR
Kıbrıs’ta Türk ve Rum yerleşimleri arasında güvenli bölgeler ilk olarak Aralık 1963’te üç garantör devletin anlaşmasıyla oluşturulmuştur. 1974 Kıbrıs Barış Harekatı’ndan sonra ise BM tarafından iki tarafın sınırları belirlenerek arada kalan topraklar BMBG’nin kontrolünde bir tampon bölge haline getirilmiştir. Ancak ara bölgenin tanımı, sınırları ve BMBG’nin bu bölge üzerindeki yetkileri adadaki taraflarca halen resmi olarak kabul edilmiş değildir.8

Bu konulara ilişkin iki tarafın kendi aralarında ayrışan görüşleri bulunmaktadır. BM ise öncelikli olarak ara bölge ve civarında askeri statükonun korunması ve iki taraf arasında gerilim doğuracak faaliyetlerin önlenmesine odaklanmaktadır.

Pile-Yiğitler kara yolu inşaatının henüz ara bölgeye geçmemiş olduğu halde BMBG’nin müdahalesiyle karşılaşmasının sebebi de buydu. BMBG’nin sahadaki uygulamaları esasen BM’nin yetkili organlarının çizdiği çerçeveye göre belirlenmektedir. Henüz yol ihale
aşamasındayken BM Genel Sekreteri Antonio Guterres tarafından yayımlanan raporda “Pile’yi kuzeye bağlayacak izinsiz bir yolun tek taraflı olarak yapılması tampon bölgeye yönelik büyük bir ihlal olur” ifadesi kullanılmıştır.9

18 Ağustos’taki olayın ardından BMGK de yayımladığı bildiride BMBG’ye tam desteğini açıklamış ve yol inşaatını ima ederek “tampon bölgedeki bütün izinsiz yapıların kaldırılmasını” istemiştir.10 Ancak ara bölgede GKRY’nin kendi başına projelendirerek gerçekleştirdiği faaliyetlere BM’nin gösterdiği tutum aynı olmamıştır.

BM, Rumlara ait izinsiz yapıların varlığını kabul etmesine rağmen bunlara müdahalede bulunmamaktadır. Örneğin BM Genel Sekreteri Guterres tarafından yayımlanan raporlarda Pile yakınlarındaki üniversitenin izinsiz olarak faaliyet gösterdiği ve kampüsün genişletilmesi konusunda da BMBG’den izin alınmadığından şikayet edilmektedir.11

Raporda bahsedilen Central Lancashire Üniversitesi Kıbrıs Kampüsü 2012’den beri faaliyette olduğuna göre BM’nin izinsiz faaliyete on yıldan uzun süredir göz yumduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca KKTC ve Türkiye Dışişleri bakanlıklarının altını çizdiği üzere 1974 sonrasında GKRY tarafından ara bölgeden geçen kara yollarının inşa edildiği bilinmektedir.12

Bu örnekler BM’nin ara bölgedeki faaliyetlerle ilgili olarak Kıbrıslı Rumlara yönelik müsamahalı yaklaşımını Türklere karşı göstermediğini ortaya koymaktadır. Pile-Yiğitler yoluyla ilgili olarak da BM, Rumların rızası olmadan bu projeye olumlu görüş belirtmekten kaçınmaktadır.

Çözüm müzakerelerinin durduğu bir dönemde karşılıklı diyaloğu canlandırmak için yoğun bir çaba harcayan BM Genel Sekreteri Özel Temsilcisi ve BMBG Misyon Şefi Colin Stewart, bir süredir Pile-Yiğitler yolu konusunda iki tarafın da kabul edeceği bir çıkış yolu aramaktadır.

GKRY ise bu yolun yapımına büyük bir şüpheyle yaklaşmaktadır. 2000’ler boyunca güven artırıcı önlemler kapsamında birçok sınır kapısı ve geçit hizmete girse de Pile’yi kuzeye bağlayacak yolun yapımıyla ilgili kayda değer bir müzakere yürütülememiştir. Çünkü Rumlar için bu yolun insani olmaktan öte stratejik bir anlamı bulunmaktadır.

Yolun yapımıyla Türk Silahlı Kuvvetleri için Larnaka istikametinde bir koridor açılacağı ve Pile’nin KKTC tarafından ilhak edileceği şeklindeki iddialar Rum basınında sıklıkla dile getirilmektedir.13 Yine de BM’nin uzlaştırıcı çabalarına karşı kayıtsız görünmemek adına GKRY’nin yol inşaatına karşılık birtakım tavizler istemesi de gündemde yer almaktadır. Örneğin ara bölgeyi olabildiğince sivil kullanıma açma niyetindeki GKRY’nin yolun yapılması karşılığında ara bölgede Rum halkın faaliyetlerinin genişletilmesi talebinde bulunması beklenmektedir.14

Bir başka senaryo olarak ise Pile-Yiğitler yoluna karşılık ara bölgede tamamen Rumların yaşadığı Kiracıköy’ün kapalı durumdaki Gaziler geçidi üzerinden Lefkoşa’ya bağlanması konuşulmaktadır.15 Askeri statükoyu etkileyecek olması nedeniyle Kıbrıslı Türkler tarafından defalarca reddedilen bu taleplerin bugün de kabul görmesi bir hayli zordur.16

Elbette geçmişte güven artırıcı önlemler adı altında karşılıklı anlaşmayla birçok sınır kapısı faaliyete geçtiğine göre bugün de gerekli önlemler alınarak iki tarafın da razı olacağı bir orta yolun bulunması ihtimal dahilindedir. Ancak tamamen insani ihtiyaçlar için inşa edilecek bir yola karşılık KKTC’nin büyük bir taviz vermesi mümkün görünmemektedir.

Bunun yerine öncelikle yapılacak yolun ara bölgenin mevcut statüsünü değişikliğe uğratmayacağına ve düzensiz geçişlere yol açmayacağına dair güvence vererek BMBG’yi ikna etmeye çalışması beklenebilir. (devam edecek- BM İLE ARTAN ANLAŞMAZLIKLAR)

1. “Pile, Güney’i Karıştırdı”, Star Kıbrıs, 14 Ağustos 2008; “Eroğlu: Türk Tarafı Olarak 5 Adımlık Bir Yol Haritası Sunduk”, Kıbrıs Postası, 8 Temmuz 2014, https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n137497-eroglu-turk-tarafi-olarak-5-adimlik-bir-yol-haritasi-sunduk, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

2. Rauf R. Denktaş, “Örnek Pile”, Kıbrıs Postası, 4 Eylül 2008, https://www. kibrispostasi.com/c1 KIBRIS_POSTASI_GAZETESI/j95/a3063-ornek-pile, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

3. “Pile Türk Muhtarı Güden: Tarihin En Ağır Bedellerini Ödedik”, Kıbrıs Postası, 3 Haziran 2020, www.kibrispostasi.com/c35 KIBRIS_HABERLERI/n329705-pile-turk-muhtari-guden-tarihin-en-agir-bedellerini-odedik, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023); “İngiliz Üs Yönetimi’nden Pile’de Eylem Yapan Kıbrıslı Türklere Dava”, Kıbrıs Postası, 17 Temmuz 2020, www.kibrispostasi.com/c57-Adli_Haberler/n337941-ingiliz-us yonetiminden-pilede-eylem-yapan-kibrisli-turklere-dava, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

4. “Evlerine Gidip Gelirken Her Gün Aynı Çile”, Gündem Kıbrıs, 23 Ekim 2017, www.gundemkibris.com/evlerine-gidip-gelirken-her-gun-ayni-cile, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

5. “Ersan Saner: Pile Köyündeki Türk Egemenlik Hakları Hiçbir Şekilde Sorgulanamaz”, Kıbrıs Postası, 16 Nisan 2021, www.kibrispostasi.com/ c113-BEYARMUDU/n374495-ersan-saner-pile-koyundeki-turk-egemenlik-haklari-hicbir-sekilde-sorgulanamaz, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

6. “Hüseyin Amcaoğlu: Beyarmudu Ana Geçiş Kapısı’nda Genişletme Çalışmaları Başlatılacak”, Kıbrıs Postası, 9 Temmuz 2022, www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n429844-huseyin-amcaoglu-beyarmudu-ana-gecis-kapisinda-genisletme-calismalari-baslatilacak, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

7. “Tahsin Ertuğruloğlu’ndan CTP’ye: Reel Politik Sevmiyorsanız Siz Bilirsiniz…”, Kıbrıs Postası, 24 Ağustos 2023, www.kibrispostasi.com/
c35-KIBRIS_HABERLERI/n484722-tahsin-ertugruloglundan-ctpye-reel-politik-sevmiyorsaniz-siz-bilirsiniz, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

8. “United Nations Operation in Cyprus, Report of the Secretary-General”, BM, S/2023/498, 5 Temmuz 2023, s. 2, https://www.securitycouncilreport.org/un_documents_type/secretary-generals-reports/?ctype=Cyprus&cbtype=cyprus, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

9. “United Nations Operation in Cyprus, Report of the Secretary-General”, s. 4.

10. “Security Council Press Statement on Cyprus”, BM, “SC/15391, 21 Ağustos 2023, https://press.un.org/en/2023/sc15352.doc.htm, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

11. “United Nations Operation in Cyprus, Report of the Secretary-General”, s. 6.

12. “Pile-Yiğitler Yolu Hk.”, KKTC Dışişleri Bakanlığı, 17 Ağustos 2023, mfa.gov.ct.tr/tr/pile-yigitler-yolu-hk, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023); “Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin Pile-Yiğitler Yolunun Yapımına İlişkin Basın Açıklaması Hk.”, T.C. Dışişleri Bakanlığı, 22 Ağustos 2023, www.mfa. gov.tr/no_-203_-birlesmis-milletler-guvenlik-konseyi-nin-pile-yigitler-yolunun-yapimina-iliskin-basin-aciklamasi-hk.tr.mfa, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

13. Nearhos Kiprianu, “Επιδιώκουν πλήρη έλεγχο στην Πύλα”, Politis, 23 Ağustos 2023, https://politis.com.cy/politis-news/cyprus/671951/
epidiokoyn-pliri-elegcho-stin-pyla, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023); Nearhos Kiprianu, “Αδιέξοδο στις επαφές Στιούαρτ για την ένταση στην
Πύλα”, Politis, 26 Ağustos 2023, https://politis.com.cy/politis-news/politiki/673262/adiexodo-stis-epafes-stioyart-gia-tin-entasi-stin-pyla, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023); Nikos Nouris, “Από τη Πύλα στη Χλώρακα”, Fileleftheros, 27 Ağustos 2023, www.philenews.com/apopsis/paremvaseis-ston-f/article/1374143/apo-ti-pila-sti-chloraka, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

14. Kiprianu, “Αδιέξοδο στις επαφές Στιούαρτ για την ένταση στην Πύλα”.

15. “Διάνοιξη διόδου ζητούν οι Πυρογιάτες-Ψήφισμα προς τον Πρόεδρο”, Fileleftheros, 16 Ağustos 2023, www.philenews.com/kipros/topika/article/1369056/dianixi-diodou-zitoun-i-pirogiates-psifisma-pros-ton-proedro, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023); “Δήμαρχος Αθηένου: Δίνει πάσα στον Πρόεδρο για διάνοιξη διόδου Πυροΐου”, Fileleftheros, 19 Ağustos 2023,
www.philenews.com/politiki/article/1370594/dimarchos-athienou-dini-pasa-ston-proedro-gia-dianixi-diodou-piro%CE%90ou, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023); “Hristodulidis İki Adım Atıyor”, Star Kıbrıs, 21 Ağustos 2023.

16. “Olgun: Açılım İstemiyorlar”, Kıbrıs Gazetesi, 24 Haziran 2023, https://www.kibrisgazetesi.com/kibris/olgun-acilim-istemiyorlar-h155553.html, (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2023).

***

Yazar hakkında

MEHMET UĞUR EKİNCİ
Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde lisans, Tarih Bölümü’nde yüksek lisansını tamamladı. Ohio State Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesi’nde doktora dersleri aldıktan sonra doktorasını Londra Üniversitesi SOAS Siyaset ve Uluslararası Çalışmalar Bölümü’nde tamamladı. Araştırma alanları arasında güncel Balkan politikaları, Avrupa siyaseti, iç siyaset-uluslararası siyaset bağlantıları, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri dış politikaları ve siyasi tarihleri bulunmaktadır.