Suriye Krizinde Göz Ardı Edilen Aktör: Türkmenler

Bu perspektif, 2018 Aralık ayında “Suriye Krizinde Göz Ardı Edilen Aktör: Türkmenler” başlığıyla SETA Dış Politika Direktörlüğü’nde araştırmacı olarak çalışan Can ACUN ve SETA Dış Politika Direktörlüğü’nde araştırma asistanı olarak görev yapan Kutluhan GÖRÜCÜ tarafından kaleme alındı.

Giriş Tarihi: 31 Aralık 2018, Güncelleme: 30 Ağustos 2023

UHA / İnternational News Agency

• Türkmenlerin Suriye’deki geçmişi neye dayanmaktadır?
• Türkmenlerin siyasi ve askeri yapılanmaları nasıldır?

2011 yılında başlayan Suriye devriminden bugüne Suriye Türkmenleri toplum ve millet olma yolundaki mücadelesine devam etmektedir. Suriye’de rejime karşı gerçekleştirilen protesto gösterilerinden silahlı direniş hareketlerine kadar rejim karşıtı bir konumda bulunan Suriye Türkmenleri Hama, Humus, Rakka, Halep, Lazkiye-İdlib (Bayır Bucak), Şam, Tartus ve Dera gibi eyaletlerde dikkate değer bir nüfusa sahip olmalarından ötürü halk ayaklanmasının önemli bir faktörüdür. Baas rejimi dönemlerinde ağır baskılar altında yaşayan ve sivil toplum örgütlenmelerine dahi izin verilmeyen Türkmenler ciddi bir kimlik erozyonuna maruz kalmıştır.

Bu çalışmada 2011 yılından sonra teşkilatlanmaya başlayan ve bu bağlamda farklı siyasi, askeri ve sivil toplum faaliyetlerinde bulunan Suriye Türkmenlerinin ülkedeki mevcut konumu ve geleceği tartışılmaktadır. Perspektif Suriye Türkmenleri için siyasi faaliyet yürüten karar alıcılardan, Suriye Türkmenleri üzerine çalışan akademisyenlerden, yerel ve saha kaynaklarından faydalanılarak yazılmıştır.

SURIYE’DE TÜRKMEN VARLIĞI: SIYASI VE ASKERI YAPILANMA

Türkmenlerin Suriye topraklarında bin yılı aşkın bir süredir kesintisiz olarak yaşamlarını sürdürdüğü bilinmektedir. Türklerin Anadolu’ya gelmesinden çok daha öncelere dayanan Suriye’deki Türkmen varlığı günümüze dek varlığını koruyabilmiştir. Günümüz Suriye’sindeki Türkmen varlığı üzerine çeşitli araştırmalar yapılsa da rejimin baskıcı tutumundan dolayı Türkmen nüfusuna ilişkin net bir rakam ortaya konulamamıştır. Suriye’deki Türkmenlerin büyük çoğunluğunun Türkçe konuştuğu bilinmektedir.

Türkçe bilen nüfus genellikle Türkiye’ye yakın bölgelerde veya kırsal alanlarda yaşamaktadır. Bu durumun oluşmasında Baas rejimi-nin Arap milliyetçisi siyasi tutumunun büyük etkisi olmakla birlikte çoğunluğunu Arapların oluşturduğu bir toplumda kimlik muhafazasını sağlayamama gibi nedenler bulunmaktadır.

Mart 2011’de başlayan rejim karşıtı protesto gösterilerinin büyümesi ve akabinde rejimin göstericilere karşı silah kullanması hem Türkiye hem de uluslararası toplumun Esed rejiminin karşısında yer almasına neden olmuştur. Suriye Türkmenleri de bulundukları bölgelerde ilk olarak barışçıl gösterilerin ve devamında askeri muhalif grupların içerisinde yer almıştır. Bu süreç Türkmenler için de askeri ve siyasi anlamda teşkilatlanma fırsatı doğurmuştur. Türkmenler Türkiye’deki Türkmen diasporasının varlığı, coğrafi konum, dil, tarih ve Türk devletinin Suriye’deki siyasi pozisyonu nedeniyle ilk teşkilatlanmalarını Türkiye’de gerçekleştirmiştir.

Türkmenlerin ilk siyasi oluşumları 2011 yılında kurulan Suriye Demokratik Türkmen Hareketi ile Suriye Türkmen Kitle partileri olmuştur. Bu partilerin ardından Türkmenler 2012’nin sonlarına doğru Suriye Türkmen Platformu’nu oluşturmuş ve 15 Aralık 2012’de de İstanbul’da 1.200 delege ile bir araya gelerek Türkmenlerin geleceğini masaya yatırmış ve neticede bir meclisin kurulması fikrini ortaya koymuşlardır.1

30 Mart 2013’te dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da katılımı ile Suriye’nin tüm bölgelerinden gelen 400 delegenin oyu ile Ankara’da Suriye Türkmen Meclisi kurulmuştur. İcra edilen bu toplantı Türk devlet yetkilileri başta olmak üzere Suriye muhalefeti ve yabancı ülke temsilcilerinin yüksek düzeyli katılımı ile Suriye Türkmenleri için tarihi bir dönüm noktası olmuştur.

Suriye Türkmen Meclisi Başkanlığı görevini sırası ile Semir Hafız, Faiz Amro, Abdurrahman Mustafa ve Dr. Emin Bozoğlan yürütmüştür. 10-11 Şubat 2018’de gerçekleştirilen 4. Genel Kurul sonucunda ise daha önce Suriye Türkmen Milli Hareket Partisi’nin kurucu başkanlığını yapan ve Suriye Geçici Hükümeti’nde Sağlık Bakanlığı görevinde de bulunan Dr. Muhammed Vecih Cuma Suriye Türkmen Meclisi Başkanlığına seçilmiştir.2

Vecih Cuma’nın başkanlık dönemine kadar faaliyetlerini Türkiye’de sürdüren Meclis Vecih Cuma ile birlikte faaliyetlerini Suriye’de yürütmek yönünde bir kararlılık ortaya koymuş ve bu bağlamda Fırat Kalkanı bölgesinde yer alan Halep’e bağlı Çobanbey kasabasında bir ofis açmıştır. Böylelikle Suriye Türkmen Meclisinin Hatay/Yayladağı, Gaziantep, Osmaniye, Ankara, İstanbul ve Halep/Çobanbey’de temsilciliği olmuştur.

Vecih Cuma’nın başkanlığının ardından faaliyetlerini Suriye ağırlıklı yürüten Meclis Fırat Kalkanı bölgesinde beş sivil toplum kuruluşu, üç kültür merkezi ve on dört de Türkçe dil kursu açmıştır. Bunlara ek olarak bölgede istikrar ve huzur ortamının oluşmasını fırsat gören Meclis Mart ayından itibaren Türkmenlerin bölgeye geri dönüşleri için bir kampanya başlatmıştır. Suriye Türkmenleri içerisinde de tartışmalara konu olan Türkmenlerin sahadan uzak siyaset yürütmeleri bu adımlarla birlikte giderilmeye çalışılmaktadır.3

Türkmenler Suriye halk ayaklanmasının silahlı boyuta evrilmesinin ardından silahlı yapılanmalar da teşkil etmiştir. Bulundukları bölgelerde kurulan bu askeri gruplar ilerleyen dönemlerde ya varlığını koruyamamış ya da diğer muhalif unsurlarla birleşmeye gitmiştir. Günümüz itibarıyla Türkmenlerin çoğunluk teşkil ettiği ya da liderlik yaptığı askeri muhalif gruplar şunlardır:

• Sultan Murat Tümeni
• El Hamza Tümeni
• Muntasır Billah Tugayı
• Fatih Sultan Mehmet Tugayı

• Abdülhamid Han Tugayı
• 2. Sahil Tümeni
• Diriliş Osmanlı Tugayı

Yukarıda belirtilen askeri gruplar içerisinde savaşçı kapasitesi bakımından en büyükleri Sultan Murat ve Hamza Tümenleridir. Hama ve Humus’tan tehcir edilen grupların da bu yapılara dahil olması ile birlikte toplam savaşçı sayılarının 10 binin üzerinde olduğu düşünülmektedir.4

Türkmenlerin yer aldığı diğer gruplarla birlikte yaklaşık 15 binlik savaşçı mevcudiyeti bulunmaktadır. Abdülhamid Han Tugayı, 2. Sahil Tümeni ve Diriliş Osmanlı Tugay ı5 grupları Türkmendağı bölgesinde faaliyet gösterirken diğer gruplar Zeytin Dalı ve Fırat Kalkanı bölgelerinde aktif bulunmaktadır.

Bu gruplar Türkiye ile birlikte icra edilen Fırat Kalkanı ve Zeytin Dalı harekatlarına da katılım sağlamıştır. Ayrıca Sultan Murat Tümeni, Hamza Tümeni, Muntasır Billah Tugayı ve Fatih Sultan Mehmet Tugayı Türkiye’nin destekleri ile kurulan ve Suriye Geçici Hükümeti Savunma Bakanlığına bağlı Milli Ordu 6 içerisinde yer almaktadır. Türkmendağı, Fırat Kalkanı ve Zeytin Dalı bölgesinde faaliyet gösteren Türkmen grupların tamamı Türkiye’ye müzahir hareket etmektedir. Diğer Suriyeli muhalif örgütlenmelerle de ilişkileri mevcuttur. (devam edecek-Türkmenlerin Suriye’nin geleceğine dair perspektifi nedir?)

1. “Suriye Türkmen Meclisi”, Suriye Gündemi, 26 Nisan 2018.

2. “Suriye Türkmen Meclisi Başkanı: Dr. Muhammed Vecih Cuma”, Suriye
Gündemi, 16 Nisan 2018.
3. Bu bilgiler yazarın Kasım 2018’de Suriye Türkmen Meclisi Başkanı Muhammed Vecih Cuma ile Ankara’da yaptığı görüşmeden elde edilmiştir.

4. Bu bilgi sahadaki kaynaklarla yapılan görüşmelerden elde edilmiştir.
5. Diriliş Osmanlı Tugayı 2. Sahil Tümenine bağlı olarak faaliyet yürütmektedir. Ancak grubun özerk bir yapısı bulunduğu için ayrı değerlendirilmiştir.
6. 4 Eylül’de Gaziantep’te Suriye Geçici Hükümeti ile askeri grupların
katıldığı toplantıda Milli Ordu’nun kurulması kararı alınmış, 18 Eylül’de
de Suriye Geçici Hükümeti bünyesinde Savunma Bakanlığı kurulmuş, 4
Eylül’deki toplantıda üzerinde anlaşılan Cevat Ebu Hattab ise Savunma
Bakanı olmuştur. Bu tarihten itibaren Fırat Kalkanı bölgesinde Türkiye’ye
müzahir olarak faaliyet gösteren askeri gruplar Milli Ordu çatısı altında
yer almıştır.

***

Yazarlar hakkında

CAN ACUN
SETA Dış Politika Direktörlüğü’nde araştırmacı olarak çalışmaktadır. Doğu Akdeniz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü mezunudur. Yeditepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde yüksek lisans yapmıştır. Kanada’da Kültürlerarası Diyalog Eğitimi almıştır. Mısır’da Kahire-Türkiye Araştırmaları Merkezi’nde ve SETA Kahire’de Mısır üzerine çalışmalar yürütmüştür. Halen SETA Ankara’da Mısır ve Ortadoğu üzerine araştırmalarda bulunmaktadır.

KUTLUHAN GÖRÜCÜ
Kocaeli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezundur. Yüksek lisans eğitimine Kocaeli Üniversitesi’nde Siyasi Tarih Bölümü’nde devam etmektedir. SETA Dış Politika Direktörlüğü’nde araştırma asistanı olarak çalışmaktadır. Ayrıca Suriye Gündemi internet sitesinde editörlük yapmaktadır. Çalışma alanları Suriye savaşı, devlet dışı silahlı aktörler, Türkmenler ve DEAŞ’tır.