Maliye politikasının toplum ve kamu arasındaki finansal işlemlerin temelini oluşturduğunu hatırlatan İSTİKBAL, “Devletlerin mali ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla vatandaştan toplanan vergiler ise insanlık tarihinin başlangıcına kadar dayanmaktadır. Devletler farklı dönemlerde vergi politikaları üzerinden vatandaşların harcama kalemlerine etki edebilmektedir. 2020-2023 döneminde küresel bir trend olarak öne çıkan genişletici maliye politikası da bu harcama kalem düzenlemelerine örnek olarak verilebilir. Türkiye başta olmak üzere pandemi nedeniyle kamu vergi indirimleri işleme alınarak toplam talebin canlı olması desteklenmiştir. 2021-2022 döneminde gıda, temizlik ve diğer temel ihtiyaç malzemelerinde vergiler yüzde 1’e kadar düşürülmüş ve 2023’te tekrar eski seviyesine çıkarılmıştır. KDV ise yüzde 18’den yüzde 20’ye çıkarılarak uzun zamandır tartışılan bir vergi düzenlemesi hayata geçirilmiştir. Neredeyse her kalem ürünü etkileyen KDV artışı kamunun pandemi döneminde işleme aldığı genişletici maliye politikasının da tersine döndüğüne işaret etmektedir. Böyle bir politikanın tercih edilmesinde enflasyonist baskının kırılması ve bütçe açığının dengelenmesi gibi etmenler öne çıkmaktadır” dedi.

Pandemi Döneminde Maliye Politikası (2020-2023)

Araştırmacı Deniz İSTİKBAL, salgının ilk günlerinden itibaren kapanmaya giden ülkelerin para ve maliye politikası yardımıyla firma ve bireylere ek finansal destekleri açıkladıklarını ve faizleri düşüren merkez bankalarının piyasayı daha az maliyetli şekilde fonladığını ifade etti.

Günümüze kadar 20 trilyon doların küresel piyasalara enjekte edilirken toplam borçların 200 trilyon dolardan 300 trilyon dolara çıkarak tarihi bir rekora imza attığını dile getiren Deniz İSTİKBAL, şunları söyledi:

“Kamu ise sosyal yardımları artırarak daha fazla kişinin desteklerden faydalanmasını sağladı. Türkiye’de de benzer bir süreç işleme alındı. Temel tüketim ürünlerinde vergiler düşürülürken birçok kişiye nakdi yardımda bulunuldu. 2020-2023 döneminde genişletici maliye politikası sürdürülürken büyüme merkezli bir tercih öne çıktı. Kamu birçok vergi gelirinden vazgeçerken üç yıllık süreçte genişletici maliye politikasını sürdürmeye devam etti. Temmuz 2023’ten itibaren ise vergi kalemlerinde ÖTV ve KDV başta olmak üzere artış gerçekleşti. Para politikası ile eşgüdüm halinde ilerlemesi hedeflenen maliye politikasında sıkılaştırıcı bir patika tercih edildi. Merkez Bankasının son politika faiz artışları da bu minvalde değerlendirilebilir. Özellikle küresel enflasyonist baskının sürmesi ve girdi fiyatlarındaki artış eğilimi böyle bir politikanın işleme alınmasından önemli bir rol üstlendi”.

Yeni Ekonomi Yönetimi ve Fiyat İstikrarı

Seçim sonrası ekonomi yönetiminin belirlenmesiyle birlikte gelecek beş yılda ortaya konulacak ekonomi programının da netleşmeye başladığına dikkat çeken Araştırmacı İSTİKBAL, “Fiyat istikrarı, sürdürülebilir büyüme ve yabancı yatırımcıyı merkeze alan ekonomi programının eylül ayında paylaşılması bekleniyor. Orta Vadeli Programının (OVP) Türkiye’nin ihtiyaçlarına göre revize edilmesi ve yeni küresel şartlara göre reformların gündeme alınması düşünülüyor” dedi.

İSTİKBAL, Reformların Türkiye ekonomisindeki problemleri azaltması ve enflasyonun kalıcı olarak düşürülmesine katkı sağlamasının ise temel hedefler olarak öne çıktığını ve Haziran’da yüzde 38’e gerileyen ve Ekim 2022’de yüzde 85 ile zirve noktasına gelen enflasyonun kontrol altına alınmasının seçim sonrası hükümetin en başlıca amaçları arasında bulunduğunun altını çizdi.

“Merkez Bankasının yıl sonu enflasyon tahmini yüzde 22,3 iken 2024’te yüzde 8,8’e kadar düşüş bekleniyor” değerlendirmesinde bulunan Deniz İSTİKBAL, şunları söyledi:

“Küresel enflasyonun gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yüksek seyrini sürdürmesi ve merkez bankalarının faiz artışlarına devam etmesi Türkiye Merkez Bankasının da ek önlemler almasını beraberinde getirdi. Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki enflasyon tahminleri ise Merkez Bankası ile ayrışırken düşüş trendinin devamı niteliğinde benzeşiyor. Ancak alt ve orta gelir gruplarının enflasyonu diğer kesimlere göre daha fazla hissetmesi ek önlemleri gündeme getirebilir. Alınacak ek önlemler arasında ise enflasyonist baskıyı daha fazla hisseden kesimlere ek desteklerin para ve maliye politikası aracılıyla sağlanması ve kamu kurumları arasındaki koordinasyonun artırılması yer alıyor. Fakat burada enflasyon ile mücadelenin de daha özenli şekilde gözetilmesi gerekiyor”.

İSTİKBAL, Mehmet Şimşek’in Maliye Bakanlığına getirilmesinin ardından daha fazla öne çıkan Rasyonel Politikalara geri dönüş olgusu enflasyon ile mücadeleyi temel hedef haline getirdiğini hatırlatarak, Şimşek öncesi baz etkisinin, küresel şartların iyileşmesi ve vergi indirimleriyle desteklenen enflasyon ile mücadelenin şimdi sıkı para ve maliye politikasıyla top yekûn hale getirildiğini belirtti.

“Artan faizleri takip eden vergi yükselişleri talebi dengelerken kamunun ihtiyaç duyduğu finansmanı sağlamaya yardımcı olabilir” diyen Araştırmacı Deniz İSTİKBAL, “Fakat alt ve orta gelir gruplarının alım güçlerinin yükseltilmesine dikkat edilmeli. Artırılan asgari ücret ve kamu ücretlerini de bu bağlamda değerlendirmek mümkün. Özellikle refah paylarının vergi zamları öncesi yansıtılması ve asgari ücretten vergi alınmaması uygulamasının devam ettirilmesi alım gücünün düşürülmemesi için önem taşıyor. Para ve maliye politikasında sağlanan koordinasyon ise gelecek yıllarda sürdürülecek politikanın en önemli ayağı olarak okunabilir. Son iki ayda Türkiye’ye gelen yatırımları bu açıdan değerlendirdiğimizde izlenen politikanın doğru bir tercih olduğunu söylemek mümkündür” dedi.

Vergi Artışlarının Anlamı ve Hedefler (2024-2028)

Araştırmacı İSTİKBAL, Motorlu Taşıtlar Vergisinin (MTV) bir yıla mahsus iki kez alınması, Katma Değer Vergisinin (KDV) yüzde 18’den yüzde 20’ye yüzde 8’lik olanların yüzde 10’a yükseltilmesi, Kurumlar Vergisinin yüzde 20’den yüzde 25’e çıkarılması ve diğer artışlar maliye politikasında vergi kaynaklarının çeşitlenmesini hedefliyor. Sıkı para politikasıyla eşgüdüm halinde yürütülen vergi kaynaklarındaki düzenlemenin temel hedefinde enflasyon ile mücadele bulunuyor. Küresel şartlara göre yeniden revize edilen para ve maliye politikası fiyat istikrarını sağlamaya odaklanıyor. Türkiye’nin salgın sonrası maruz kaldığı enflasyonist baskı gelir dağılımına zarar verirken alt ve orta gelir gruplarında daha fazla hissedildi. Bunun bir çıktısı olarak kamu para ve maliye politikasını tekrar gözden geçirdi. Vergi artışları kamunun gelirleri üzerinde olumlu etki yaparken enflasyonun orta vadede dizginlenmesine yardımcı olacaktır” ifadesini kullandı.

IMF’e göre Cumhuriyet tarihinde ilk defa Türkiye’nin milli gelirinin 1 trilyon dolar sınırını aşarak 1,029 trilyon dolara eriştiğine dikkat çeken Deniz İSTİKBAL, “Satın alma gücü açısından 3,5 trilyon dolar ile dünyanın en büyük on birinci ekonomisi haline gelen Türkiye’de alt ve orta gelir gruplarının milli gelirden daha fazla pay alması orta ve uzun vadede kamunun gündeminde yer alıyor. Enflasyonun tekrar tek haneye düşürülmesinin ardından kamunun en büyük hedefleri arasında gelir dağılımının iyileştirilmesi bulunuyor. Kamunun yönlendirmesi, teşvik etmesi ve denetlemesiyle daha adaletli hale getirilmesi muhtemel gelir dağılımı artan refahtan eşit pay alma prensibinin önemli bir parçası” olduğunu vurguladı.

SETA bağımsız, tarafsız düşünce ve yayın kuruluşu, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’ndan  Araştırmacı Deniz İSTİKBAL, 2020’de 169 milyar dolarlık ihracatın 2023’te 265 milyar dolara ulaşması ve hizmet ihracatının 120 milyar doları aşmasının Türkiye’nin ihracat merkezli kalkınma modelinin önemli bir çıktısı olarak gösterilebileceğini ve 2020’de 720 milyar dolar seviyesine kadar düşen milli gelirin 1 trilyon doları aşmasının da Türkiye’nin büyüdüğüne işaret ettiğini dile getirdi.

Toplam refahın 1,5 trilyon doları aşmasının da Türkiye’deki büyümeye örnek olarak verilebileceğini aktaran İSTİKBAL, “Ancak enflasyonist baskının sürmesi, enerji krizi, küresel gıda enflasyonu, Ukrayna Savaşı, tedarik krizi ve küresel şartların kötüleşmesi nedeniyle büyümenin çıktıları yeterince hissedilemedi. 2024’te enflasyonun tek haneye indirilmesiyle normalleşmesi beklenen fiyatların ardından Türkiye’deki ekonomik büyüme alt ve orta gelir grupları tarafından daha fazla hissedilecektir. Vergi artışlarının temel hedefi enflasyon ile mücadele iken bir yıllık süreçte enflasyonun dizginlenmesi yeni düzenlemeleri de gündeme getirebilir. Sonuç itibariyle vergi artışlarının anlamı toplam talep üzerinde baskı oluşturarak fiyatların dizginlenmesini sağlamak olarak söylenebilir” dedi.

***

Yazar hakkında

Deniz İstikbal