İstihbarat dünyasının ‘insan’ çıkmazı

Son yıllarda farklı ülkelerle ‘casus’ krizleri yaşayan Rusya bu kez İtalya ile yine benzer bir süreç içinde… İtalyan istihbaratı, casusluk şüphesi ile Rus Silahlı Kuvvetlerine bağlı olarak çalışan bir elçilik görevlisini ve İtalyan donanmasında görevli bir kaptanı yakaladı.

Ülke medyasına yansıyan haberlerde, İtalyan donanma kaptanının Rus askere para karşılığı NATO ve İtalya’nın askeri bilgileri hakkında gizli içerikli belgeler verdiği sırada suçüstü yapıldığı duyuruldu. İki şüpheliye de casusluk ve devlet güvenliğiyle ilgili suçlamalar yöneltildi, İtalyan deniz subayı tutuklandı.

[Son dönemde kıta Avrupa’sında casusluk konularında sıkça ismi geçen Rusya, bu kez İtalya’da benzer bir suçlamayla karşı karşıya. Foto: Reuters]

Her şeyin merkezinde insan var

Bu haberi okurken iki farklı nokta dikkatimizi çekti… Birisi, belge karşılığında verilen 5 bin euro idi… Gerçekten de casusluk olaylarında para her zaman en kritik unsur muydu yoksa farklı motivasyonlar da var mıydı? İkincisi ise gelişen bunca teknolojiye rağmen bu tür olayların neden halen ‘insan’ üzerinden gerçekleştirildiği oldu.

Bursa Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı, merak ettiğimiz konulara yanıt verirken her şeyden önce bir olguyu net olarak anlamamız gerektiğini söylüyor. Buna göre, casusluk faaliyetlerinde nasıl ki yüzlerce yıldan bu yana insan odaklı bir yapı varsa, bugün gelişen bunca teknolojiye rağmen halen merkezde ‘insan’ var.

[Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı.]

Teknoloji demek iz bırakmak demek

Böcekler, ultra mini kameralar, kızılötesi dalgalarla dinlemeler gibi çağın getirdiği yüzlerce yenilik… Ancak tüm bunlara rağmen tıpkı İtalya örneğinde olduğu gibi casusların genelde yüz yüze görüşürken yakalandıklarını olaylar görüyoruz.

Doç. Dr. Darıcılı, bu hatırlatmamızın “Casuslar neden yüz yüze görüşme konusunda ısrarcı?” sorusuna eş değer olduğunu anlıyor ve yanıt veriyor:

“Evet teknoloji muazzam. İmkanlar eskiye oranla müthiş gelişti. Ancak teknoloji dünyasına girmeniz demek her ne olursa olsun dijital bir iz bırakmanız anlamına geliyor. Ve eğer ister dijital ister somut iz bırakıyorsanız yakalanırsınız.

Buradan şöyle bir yanlış anlam çıkmasın; istihbarat dünyasında yeni nesil teknolojik imkanlar ve araçlar faydasız ya da casuslar için bir handikap demiyorum. Aksine gelişen dünyanın casusluk faaliyetlerine olumlu anlamda çok katkı yaptığına inancım tam. Ancak eninde sonunda iz bırakılan bir alandan bahsediyoruz.

Okuyucuların sıkça duydukları bir örnek üzerinden anlatalım. FETÖ kendince bir program oluşturdu. ByLock dediği programı kendi örgüt tabanına yaydı. Kripto bir mesajlaşma uygulaması idi. Bu programın sunucularını da Türkiye dışında bir yerde kurdu. Yetmedi, programın içine başka masum insanları dahil edecek ‘mor beyin’ diye bildiğimiz adımı atmalarına rağmen eninde sonunda yakalandılar. Çünkü dijital bir ortamda doğru izleri takip ederseniz adresi muhakkak yakalarsınız.”

[Gelişen teknoloji casusluk alanında da çok kritik imkan ve kabiliyetleri beraberinde getirdi.]

Bilgiyi içeriden almanız çok değerli

Dünya genelinde istihbaratın neredeyse yüzde 90’ın üzerinde bir oranda ‘açık kaynaklar’ üzerinden elde edildiğini anlatan Darıcılı, kimi kaynaklarda bu oranın yüzde 94-95 olarak geçtiğini söyledi.

Peki kalan yüzde 5? Biz de bunu soruyoruz ve Doç Dr. Ali Burak Darıcılı asıl istihbaratın, yani karar vericilerin doğru karar vermesi için gerekli olan mahrem bilgiler, bu yüzde 5’in içerisinde olduğunu söylüyor. Yani film gibi operasyonlara konu olan, ülkelerin birbirini hakkında nasıl politikalar uygulayacağının belirlendiği, dünyanın peşinde olduğu tüm bu sırlar yüzde 5’lik dilimin içine giriyor. Bu nedenle de neredeyse tüm istihbarat örgütleri bu mahrem alana yoğunlaşıyor.

Bu dar alanın haliyle çok iyi bir şekilde korunduğunu söyleyen Doç. Dr. Darılıcı, insan faktörünün tam da bu noktada hayati derecede önemli olduğunu vurguluyor.

[Georgievich Tolkachev, CIA’ya casusluk yaptığının anlaşılmasının ardından Sovyet güçlerince yakalandığı an.]

Para her zaman asli unsur değil

Doç. Dr. Darıcılı, mahrem bilgiyi getirecek insanlara ihtiyaç duyulduğunu ve bu isimlere örneğin Türk istihbaratında ‘eleman’ dendiğini belirterek, insandan gelecek bilgilerin işlenmesi ve değerlendirilebilmesi için az önce bahsi geçen yüksek teknolojilerin kullanıldığını söyledi.

Burada araya girip casusluk için en büyük motivasyon kaynağının para ya da makam olup olmadığı sorusunu yöneltiyoruz:

“Genelde insanlar paranın asıl gerekçe olduğunu düşünür. Evet para çok önemli ancak her zaman asıl unsur değil. Makam beklentisi ya da muhtemel rakiplerin elenmesi gibi gerekçeler saymak da mümkün.

Ama bence süreci ilginç kılan isimler herhangi bir maddi çıkarı, makam-mevki beklentisi olmadan bu işi yapanlar. Gerçek bir olay üzerinden gidelim ve Adolf Georgievich Tolkachev örneğine göz atalım. Tolkachev bir Sovyet mühendis. Görevi kapsamında Sovyetler’in çok önemli füze sistemleri ile ilgili bilgilere sahip. CİA tarafından idare edildiği yaklaşık 7-8 yıllık dönemde Sovyetlerin en kritik askeri projelerine dair altın değerinde bilgileri ABD tarafına aktarıyor.

Tolkachev’in Sovyet Rusyası’na verdiği zarar bugün milyarlarca dolar olarak hesaplanıyor. Peki tüm bunları neden yapıyor? Para ya da makam için mi? Hayır. CIA’den tek kuruş para istemiyor. Tolkachev’in annesi muhalif olması nedeniyle idam edilen biriydi ve babası ise Stalin dönemindeki zorunlu çalışma kamplarda çalışmış, orada ölmüştü. Sistemden ve sistemin kendi ailesine yaptıklarından nefret ederek büyüdü. İdeolojik motif, intikam motifi dediğimiz türler vardır. İşte bu da örneklerden biri.

Tolkachev nasıl yakalanıyor derseniz… CIA içindeki bir başka istihbarat elemanı kurumdan uyuşturucu ve alkol bağımlılığı nedeniyle uzaklaştırılıyor. Ve intikam için Sovyet tarafına gidip Tolkachev’in ABD’ye bilgi aktardığını söylüyor. Bakın yine para ya da makam yok. Tamamen kişisel bir hırs, intikam isteği. Sonrasında Tolkachev idam ediliyor.

Terör örgütleri örneğini de pas geçmemek lazım… Örgüt mensubu sistem içerisindeki çürümeyi görür, başlangıçta aynı çizgide olduğu kişilerle ayrışır, yozlaşma olduğuna inanır ve karşı tarafın istihbarat servisini bir ‘kurtuluş’ olarak görür. Tüm bunlar sıkça yaşanan örnekler.”

Önlemek çok zor

Doç. Dr. Ali Burak Darıcılı, teknoloji ne kadar gelişirse gelişsin casusluk faaliyetlerini önlemede yüzde 100 başarı sağlanmasının imkansız olduğunun da altını çizerek, “Bir kişi bu tür faaliyeti kafaya koyarsa ve onu idare eden uzman yeterince zeki ise çözülme ihtimali çok çok düşük olur. Ancak istihbarata karşı koyma bir sabır işi. Hedefe kene gibi yapışır, disiplinle ve yılmadan çabalamaya devam ederseniz ve siz de zekanızı ve donanımınızı en doğru şekilde kullanırsanız içerideki sızıntıyı ortaya çıkarma şansınız gittikçe artar” dedi.