Uygur Türkleri: Çin’in politikaları sonucu Sincan’da ‘Uygurların ve diğer azınlıkların nüfus içindeki payı azalıyor’

Çin’de yapılan ve BBC’nin de gördüğü üst düzey bir araştırma, Sincan Özerk Bölgesi’nde yaşayan yüz binlerce Uygur Türkü ve diğer azınlıkların iş için uzak bölgelere gönderilmesinin, bölgede etnik azınlıkların nüfustaki payının azalmasına yol açtığını gösteriyor.

Çin hükümeti ise ülkenin batısındaki özerk bölgede demografik yapıyı değiştirme çabasının söz konusu olmadığını, istihdam amaçlı transferlerin, gelir artırma ve kırsal bölgede kronik işsizlik ve yoksulluğu gidermeyi hedeflediğini belirtiyor.

Ancak BBC’nin elde ettiği veriler, son yıllarda Sincan’da inşa edilen yeniden eğitim kamplarının yanı sıra bu uygulamada da zorlama riskinin yüksek olduğunu, yaşam ve düşünce tarzını değiştirme yoluyla azınlıkları asimile etmeyi amaçladığını gösteriyor.

Sincan’ın güneyinde bir köyde, tarlalarda saman toplanıyor ve Uygur aileler meyve ve yufka ile geleneksel sofralarını kuruyor.

Ama Taklamakan çölünde esen sıcak rüzgar değişim ve kaygı getiriyor.

Çin Komünist Partisi’nin haber kanalında yayımlanan bir haberde, köy meydanında açılmış bir pankart altında oturan yetkililer görülüyor. Pankartta 4 bin km uzaktaki Anhui Eyaleti’ndeki iş ilanları yer alıyor.

Haberde, yetkililerin iki gün beklemesine rağmen köyden hiç kimsenin iş için başvuru yapmadığı, bunun üzerine yetkililerin tek tek evleri ziyaret ettiği belirtiliyor.

Ardından, Sincan’daki Uygurları, Kazakları ve diğer azınlıkları genellikle evlerinden çok uzaktaki fabrikalara göndermek için yürütülen geniş kampanyaya dair çok ilginç görüntülere tanık oluyoruz.

Haber, Çinli yetkililerin bu uygulamaları yoğunlaştırdığı 2017 yılına ait, ama bugüne dek hiçbir uluslararası yayında bu videoya yer verilmemiş.

Yetkililer, önce bir baba ile konuşuyor. Baba, kızı Buzaynap’ı uzaklara göndermek istemiyor.

“Gitmek isteyen başkaları olmalı” diye cevap vermeye çalışıyor. “Biz burada geçinebiliriz, böyle yaşamamıza izin verin” diyor.

Ardından 19 yaşındaki Buzaynap ile konuşuyorlar doğrudan. Burada kalırsa yakında evlenip bir daha hiç buralardan ayrılamayacağını söylüyorlar. “Biraz düşün, gidecek misin?” diye soruyorlar.

Yetkililerin ve resmi kanaldan gazetecilerin sorgulayan bakışları altında başını iki yana sallayıp, “Gitmeyeceğim” diyor.

Israr devam edince sonunda ağlayarak pes ediyor.

“Başkaları giderse ben de giderim” diyor.

Video, Buzaynap ve onun gibi “mobilize edilen” diğer kızların ailelerini ve kültürlerini geride bırakmak üzere anneleriyle vedalaşma görüntüleri ile sona eriyor.

İngiltere’deki Sheffield Hallam Üniversitesi’nde insan hakları ve modern kölelik konusunda uzman olan Profesör Laura Murphy, 2004-05 yıllarında Sincan’da yaşamış ve daha sonra yeniden ziyaret etmiş.

BBC’ye konuşan Murphy, “Bu video dikkat çekici” diyor.

“Çin hükümeti sürekli olarak insanların bu programlara gönüllü katıldığını söylüyor, ama bu video bunun zorlayıcı bir sistem olduğunu ve insanların itirazına izin verilmediğini gösteriyor.”

“Ayrıca ardında başka bir niyet olduğunu gösteriyor; insanları yoksulluktan kurtarma söylemi kullanılsa da, onların yaşamını tümüyle değiştirme, aileleri ayırma, nüfusu dağıtma, dillerini, kültürlerini, aile yapılarını değiştirme güdüsü söz konusu ve bu, yoksulluğu azaltmaz, artırır.”

Sincan’ın yönetimi konusunda Çin’in tutum değişikliği; 2013’te Pekin’de, 2014’te de Kunming kentinde yayalara ve seyahat edenlere yönelik yapılmış iki saldırıya dayanıyor. Çin bu saldırılardan Uygur İslamcıları ve ayrılıkçıları sorumlu tutuyor.

Çin’in hem kamplar hem de transfer programlarının merkezinde, Uygurların kültürüne ve İslam inancına “eski” bağlılıklarının yerine “modern”, maddeci kimliğin geçirilmesi ve Komünist Parti’ye bağlılığa zorlama güdüsü yatıyor.

Uygurları, Çin’de çoğunluğu oluşturan Han kültürüne asimile etme hedefi, Sincan’daki iş için transfer programını ayrıntılı bir şekilde inceleyen araştırmada açıkça görülüyor. Çinli yetkilileri bilgilendirme amacıyla yapılmış bu araştırmayı BBC de gördü.

Sincan’ın Hotan bölgesinde Mayıs 2018’de yapılan saha çalışmalarına dayanan rapor, Aralık 2019’da yanlışlıkla internete düşmüş, birkaç ay sonra ise internet ortamından kaldırılmıştı.

Çin’in Tianjin kentindeki Nankai Üniversitesi akademisyenleri tarafından kaleme alınan raporda, işgücünün kitlesel bir şekilde transfer edilmesinin “Uygur azınlıklarını etkileme, kaynaştırma ve asimile etmede önemli bir yöntem” olduğu ve “düşüncelerini dönüştürmeyi sağladığı” belirtiliyor.

Onları yerlerinden ayırıp başka bölgelere veya diğer eyaletlere yerleştirmenin “Uygur nüfus yoğunluğunu azalttığı” ifade ediliyor.

Buzaynap’ın çalışmaya götürüldüğü Huafu Tekstil Firması’na ait bir yurt

BBC, Çin merkezli bir grup uluslararası gazeteci ile toplam altı fabrikayı ziyaret etti.

Guangzhou eyaletindeki Dongguan ayakkabı fabrikasında bir işçi, Uygur çalışanların farklı yurtlarda kaldıklarını ve kendi kantinlerinin olduğunu söylerken, bir başkası da fabrikada Skechers firmasına ayakkabı üretildiğini söyledi.

Bu fabrika daha önce Amerikan bir şirket ile ilişkilendirilmiş, doğruluğu teyit edilemeyen sosyal medya videolarında, Uygur işçilerin Skechers ürünleri ürettiği iddia edilmişti.

Skechers ise bir açıklama yayımlayarak, “zorla çalıştırmaya sıfır tolerans” gösterildiğini belirtti, ancak Dongguan Luzhou’yu tedarikçi olarak kullanıp kullanmadığı sorusuna yanıt vermedi.

Dongguan Luzhou ise yorum taleplerine cevap vermedi.

Bölgede yapılan mülakatlarda, Uygur işçilerin serbest zamanlarında fabrikadan çıkabildiğini gösteriyor ama araştırma için gidilen diğer fabrikalarda elde edilen veriler daha karmaşık bir resim ortaya koyuyor.

En az iki olayda, gazetecilere, bazı kısıtlamaların olduğu söylendi. Wuhan kentindeki bir tesiste ise Han kökenli bir işçi BBC’ye, 200 kadar Uygur iş arkadaşının dışarı çıkmasına izin verilmediğini söyledi.

Buzaynap’ı köyünden ayrılıp politik eğitime tabi tutulduktan üç ay sonra yeniden ziyaret eden Çin devlet televizyonu onu bu kez de Anhui’deki Huafu Tekstil Firması’nda gösteriyordu.

Asimilasyon konusu yine haberin merkezinde yer alıyordu.

Haberin bir yerinde Buzaynap hatalarından dolayı azarlanıp ağlama noktasına gelirken görülüyor ama sonunda bir dönüşümün sağlandığı ifade ediliyordu.

“Konuşmayan ve başı eğik dolaşan utangaç kız, işyerinde otorite kazanıyor” deniyordu.

“Yaşam tarzları değişiyor, düşünceler değişiyor.”

Prodüktör: Kathy Long