5 Soru: Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud’un Ziyareti ve Türkiye-Somali İlişkileri

1. Ziyaretin gündem başlıkları nelerdir?

Somali Federal Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud 4-5 Temmuz 2022’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın daveti üzerine Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyarette ekonomi, ticaret ve yatırım alanlarında iş birliklerinin artırılması, Somali’de güvenliğin sağlanması ve enerjiye ilişkin konuların ele alındı. Ayrıca Somali Cumhurbaşkanı Şeyh Mahmud’un Isparta’da eğitim gören Somalili askerlerin yer aldığı birliğe bir ziyaret gerçekleştirdir.

2. Cumhurbaşkanı Şeyh Mahmud’un ziyareti neden önemlidir?

Türkiye ve Somali birbirleri için oldukça önemli iki ülke. Zira 2011’de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Somali’yi ziyareti ülkenin kaderini değiştirmiştir. Bu ziyaretten sonra Somali, uluslararası kamuoyunun dikkatlerini yeniden üzerine çekmiş ve küresel jeopolitikte giderek artan bir önem kazanmıştır. 2011’de yeniden tesis edilen Türkiye-Somali ilişkilerinin yükselen trendi 2012’de cumhurbaşkanı seçilen Hasan Şeyh Mahmud’un ilk dönemine denk gelmiştir. Bu kapsamda ikili ilişkilerin gelişiminde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yanı sıra mevkidaşı Şeyh Mahmud’un katkıları da göz ardı edilemez.

Cumhurbaşkanı Şeyh Mahmud’un Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı ziyaretinin yanı sıra Ankara’da farklı kurum ve kuruluş temsilcileriyle görüşecek olması ve Isparta’ya gerçekleştireceği ziyaret de önemlidir. Zira iki liderin görüşmesinin yanı sıra farklı heyetlerle yapılacak görüşmeler ikili iş birliğinin genişlemesi ve derinleşmesi ile birlikte yeni fırsatların ortaya çıkmasına vesile olabilir. Örneğin bankacılık sektörü ikili ilişkilerde yeni iş birliği alanlarından biri olarak değerlendirilebilir. Afrika Kıtası’nda açılan ilk Türk bankası olan Ziraat Katılım Bankası ilk yurt dışı şubesini Sudan’ın başkenti Hartum’da açmış, ikinci şubesini ise yakın zamanda Somali’de açmayı planlamaktadır. Dolayısıyla bu girişim Türkiye’den Somali’ye gerçekleşecek yatırımları artıracağı gibi iki ülke arasındaki dış ticaretin artmasına da vesile olacaktır.

3. Cumhurbaşkanı Şeyh Mahmud’un ziyareti iki ülke ilişkilerinin geleceğini nasıl etkileyecektir?

Hasan Şeyh Mahmud’un ilk cumhurbaşkanlığı döneminde olduğu gibi yeni döneminde de iki ülke arasındaki iyi ilişkilerin devam etmesi söz konusudur. Somali’de angajmanını artırdığı ilk günden itibaren yerel halkın yanında yer alan Türkiye’ye yönelik ülkede kamuoyu desteği de bulunmaktadır. Dolayısıyla Şeyh Mahmud’un Türkiye’ye ziyareti Somali’de olumlu karşılık bulmaktadır.

Ekonomik ve askeri alanlar başta olmak üzere sosyal, kültürel, eğitim ve tarım gibi birçok alanda yakın iş birlikleri bulunan iki ülkenin ilerleyen süreçte özellikle savunma ve güvenlik konularındaki ortaklıklarının artırması beklentiler arasındadır. Zira Doğu Afrika’daki terör saldırılarının büyük bir kısmı eş-Şebab terör örgütü tarafından Somali’de gerçekleştirilmektedir. Somali’nin güvenliğini sağlamada önemli bir yere sahip olan ve Türkiye’de eğitim gören Somalili askerler nedeniyle askeri, güvenlik ve savunma bağlamında ikili iş birliğinin artan ivmeyle sürdürülmesi bekleniyor. Özellikle Afrika Birliği Somali Geçiş Komisyonu’nun ülkeden çekilmesinin akabinde güvenlik tamamen Somalili kurumlar tarafından sağlanacaktır. Bu nedenle Türkiye’de eğitim gören askerlerin rolü Somali’nin güvenliği için daha hayati hale gelmektedir. Ayrıca Türkiye’nin Somali’nin başkenti Mogadişu’daki askeri eğitim üssü de bu konuda kritik bir öneme sahiptir.

Öte yandan Somali’de altyapı yatırımları ve Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) çatısı altında gerçekleştirilen kalkınma projelerinin yanı sıra devlet kapasitesinin inşası ve yeniden yapılandırılması konularında da Türkiye’nin Somali’ye önemli destekleri söz konusudur. Türkiye, köklü devlet tecrübesi, kurumsal kapasitesi ve terörle mücadele, devlet-toplum ilişkileri ve sivil toplum yapılanmaları gibi çeşitli alanlarda sahip olduğu tecrübelerin transferi konusunda Somali’nin kalkınmasına destek vermeye devam edecektir. Güvenlik alanındaki birçok konuda olduğu gibi terörle mücadelede de müttefiklerle ilişkiler önemli yer tutmaktadır.

4. Cumhurbaşkanı Şeyh Mahmud’un Türkiye’yi, BAE’den sonra ziyaret etmesi nasıl okunmalıdır?

Somali’nin Türkiye ile olduğu gibi Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile de yakın bir ilişkisi vardır. Cumhurbaşkanı Şeyh Mahmud’un seçildikten sonra ilk resmi yurt dışı ziyaretini BAE’ye gerçekleştirmesini, Türkiye ile stratejik ortaklığın geri planda kalması ya da Türkiye’nin ikamesi olarak değerlendirmek isabetli olmayacaktır. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de Türkiye’nin Somali halkı ve Somali devlet yetkilileri nezdindeki yeri ayrıcalıklıdır. Kaldı ki Türkiye’nin Somali’deki yatırımları stratejik ve uzun vadeli olup Somali halkı ile birlikte kazanmaya dayalıdır.

Öte yandan Somali-BAE arasındaki ilişkilerin inişli-çıkışlı bir seyir izlediği görülmektedir. Örneğin eski Somali Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu döneminde Mogadişu-Abu Dabi ilişkilerinin seyrinin olumsuz yönde ilerlemesi dikkat çekmiştir. Oysa Türkiye ile ilişkiler her zaman artış trendini devam ettirmiştir. Öte yandan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2016’da Somali cumhurbaşkanı seçilen Hasan Şeyh Mahmud’a “Dostlarınızı artırıp düşmanlarınızı azaltın” tavsiyesi hatırlandığında Mayıs 2022 seçiminden sonra ülkesinde kapsayıcı bir politika izleyen Şeyh Mahmud’un dış politikada Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın dile getirdiği bu tavsiyeyi dikkate aldığı gözlemlenebilmektedir.

5. Türkiye-Somali ilişkilerinde gelecekte hangi yatırım ve iş birliği alanlarının öne çıkması beklenmektedir?

Eşit ortaklık temelinde kurulan ilişkilerde Türkiye’nin Somali’de gelecek dönemde tarım ve hayvancılık, enerji, denizcilik ve güvenlik alanlarında iş birlikleri ve yatırımlar gerçekleştirmesi beklenmektedir. İklim değişikliği nedeniyle Somali’de yaşanan kuraklığın şiddeti ülkeyi olumsuz etkiliyor. Yenilikçi yöntemlerle Somali’de tarımsal yatırımlar bu noktada öne çıkıyor. Ayrıca enerji sektörü de ülkede diğer önemli bir yatırım sektörü olarak öne çıkıyor. Sahip olduğu enerji rezervleri ve yenilenebilir enerji kaynakları açısından Somali yatırımlara oldukça açık bir ülkedir. Öte yandan ülke nüfusunun yüzde 40’tan azının elektriğe erişiminin olması ise önemli bir sorundur. Bunun yanı sıra enerjiye erişimin pahalı olması hayatı olumsuz etkilemektedir. Ayrıca Somali’nin 3 bin kilometre uzunluğundaki sahil şeridi ise denizcilik ve hidrokarbon arama-çıkarma faaliyetlerine yönelik yatırımlar için bu ülkeyi cazip hale getiriyor. Nitekim Türkiye’nin Somali kıyılarında hidrokarbon arama-çıkarma izni bulunmaktadır. Ancak bahse konu tüm alanlarda gerçekleştirilebilecek yatırımlar için Somali’de en olmazsa olmaz koşul güvenliğin sağlanmasıdır. Somali’de eş-Şebab kaynaklı terör faaliyetleri büyük ölçüde bu ülkeye yatırım yapmak isteyen yatırımcıları tedirgin edebiliyor.

Bunun yanı sıra farklı güvenlik riskleri de ülkedeki istikrarı bozma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle Somali’de güvenlik alanında iş birliğinin artırılması ve istikrarın sağlanması ülkede yatırımların artması ve ülkenin gelişmesi için oldukça elzemdir.