5 Soru: Çocuklarda “Ekrana Yapışma” Riskleri

Çocuklar arasında teknolojinin kullanım sıklığı ne durumdadır? Koronavirüs salgını çocukların ekran kullanım süresini nasıl etkiledi? Ekran kullanım süresinin artışı çocukların iyi olma halini nasıl etkilemektedir? Ekran bağımlılığıyla nasıl baş edilebilir? Çocukların teknoloji kullanımı nasıl avantajlı duruma getirilebilir?

1. Çocuklar arasında teknolojinin kullanım sıklığı ne durumdadır?

Günlük yaşamın bir parçası haline gelen teknoloji artık hayatın her yerindedir. Bu süreçte çocukların elektronik cihazlara erişimi ve etkileşim sıklığı artmaktadır. Son zamanlarda yapılan araştırmalara göre de çocuklar arasında teknolojiye ulaşılabilirlik ve kullanım sıklığı oldukça artmaktadır.[1] Özellikle teknolojinin içine doğan ve bu şekilde büyüyen çocukların teknolojik araçları ne sıklıkta ve ne şekilde kullandığı, zararlı etkilerinden uzak bir şekilde nasıl kullanmaları gerektiği artık oldukça önemli bir konudur. Ekran başında geçirilen sürenin aşırılığı teknoloji kullanımının fayda sağlayıcı etkisini azaltmaktadır. Her bir yaş döneminde çocukların teknolojik araçlarla tanışmasının farklılık göstermesi ise ekran başında geçirilen süreyi etkilemektedir. Televizyon ile başlayan teknolojik araçlarla tanışma diğer teknolojik araçlarla devam etmektedir. Televizyon, ebeveynlerin daha fazla kontrol edebildiği ve çocukların ekran karşısında nasıl ve ne kadar süre vakit geçirdiklerini yönetebildikleri bir araçtır. Ancak internet kullanımıyla birlikte tablet, telefon gibi araçlara geçiş olduktan sonra çocukların ekran karşısında kalma süreleri artmaktadır. Çocuklar olumlu ve olumsuz daha fazla içerikle karşı karşıya gelmektedir. Bu olgu ise ebeveynlerin yeni risklerin farkına varmalarını ve yeni çözüm önerilerini gerektirmektedir.

2. Koronavirüs salgını çocukların ekran kullanım süresini nasıl etkiledi?

2020’nin ilk aylarından itibaren tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs (Covid-19) salgınıyla beraber evde kalma zorunlulukları, okulların kapatılmasıyla birlikte eğitimin uzaktan sürdürülmesi gibi alınan önlemler, çocukların evde ve ekran başında daha fazla vakit geçirmesine sebep olmuştur. Zaten halihazırda çocuklarda artış gösteren teknolojik araçları ve interneti kullanma oranı eğitimin uzaktan eğitim şeklinde sürdürülmesiyle beraber çok fazla artmaktadır. Salgın sürecinde eğitimin devamlılığının sağlanması noktasında teknolojik araçların ve dijitalleşmenin ne kadar önemli olduğu görülmüştür. Bunun yanında kullanım amaçlarının çeşitli olmasından kaynaklı zararlı tarafları da ön plana çıkmıştır. Salgın sürecinde öğrencilerin ders saatleri dışında sosyalleşme imkanlarının az olmasından kaynaklı sanal dünyaya yönelmeleri ve orada vakit geçirmeleri ise çok fazla ekran başında kalmalarına sebep olmuştur. Buna bağlı olarak fiziksel olarak aktif olmak, ev ödevi yapmak, arkadaşlarla ve aileyle sosyalleşmek gibi etkinlikler azalmıştır.

3. Ekran kullanım süresinin artışı çocukların iyi olma halini nasıl etkilemektedir?

Dijital araçların kullanımının her yaş grubunda olduğu gibi çocuklarda da hem avantajları hem de dezavantajları vardır. Dijital araçların (televizyon, bilgisayar, tablet, cep telefonu vb.) çocukların dünyasına girmesi onların bilişsel, duygusal ve sosyal gelişimlerini etkilemektedir. Teknoloji; çocuklara oynama, keşfetme ve öğrenme açısından birçok olumlu fırsat sunmaktadır. Ancak ekran bağımlılığının ve teknolojik cihazlarda oyuna ayrılan sürenin uzaması, buna bağlı olarak dış mekan oyun alanlarının azalması çocukların yüz yüze iletişim becerilerini olumsuz etkilemekte ve bu durum çocukların çevresiyle “temassızlığına” yol açmaktadır. Bununla birlikte dijital dünyada oynanan oyunlar, izlenen videolar ve filmler çocukların iyi olma halini de olumsuz etkilemektedir. İçeriklerden bazısı eğlenceli, merak uyandırıcı ve öğretici olmasına karşın birçoğu ise olumsuzdur. Şiddet, aşırı rekabetçi tutumlar, beden algısıyla ilgili verilen mesajlar çocukların iyi olma halini olumsuz etkilemektedir. Buna bağlı olarak çocuklarda agresif ve istenmedik davranışlar gelişmektedir. Bunlar ise beslenme ve uyku düzenlerini kötü etkilemekte ve dikkat dağınıklığına sebep olmaktadır. Tüm bunlar değerlendirildiğinde teknolojik araçların çocukların iyi olma haline zarar veren etkilerinin farkında olunmalı, çocukların sosyal çevresiyle yüz yüze temasları pekiştirilmeli ve gerçek dünyadan kopmadan teknolojik araçlardan faydalanmaları sağlanmalıdır.

4. Ekran bağımlılığıyla nasıl baş edilebilir?

Salgın süreciyle beraber çocuğun çevresinde en fazla ön plana çıkan aktör ebeveyn olmuştur. Bu dönemde okuldan, öğretmenlerinden, arkadaşlarından, akrabalarından uzak kalan çocuklar çoğunlukla aileleri içinde sosyalleşebilmektedir. Bu noktada aile bireylerinin gösterdiği tutumlar, çocuklarıyla daha fazla etkileşimde bulunmaları, beraber oyun oynamaları ve öğrenme süreçlerine yardımları ekran bağımlılığının oluşmasına engel olur. Özellikle bedensel, duygusal ve sosyal gelişimin en hızlı olduğu okul öncesi ve ilkokul dönemindeki çocukların ekrandan makul ölçüde uzak tutulması önemlidir. Çocukların bu dönemlerde aile etkinlikleriyle vakit geçirmesi gelişimleri açısından çok sağlıklı olacaktır.

5. Çocukların teknoloji kullanımı nasıl avantajlı duruma getirilebilir?

Öncelikle ekran kullanım süresinin artmasının ve teknolojinin doğru kullanılmamasının çocuğun gelişimine olumsuz etkilerinin farkında olunmalıdır. Teknolojinin doğru ve kontrollü kullanılması ise çocuğun gelişimine olumlu katkı sağlar. Çocukları teknolojiden mahrum bırakmak ise onların değişen bu dünyaya adaptasyonunu zayıflatır ve uyum problemlerine sebep olur. Bu noktada çocukların ilk eğitimlerini almış oldukları aile kurumu, teknolojinin doğru ve etkili kullanılması konusunda önemli bir role sahiptir. Ebeveynlerin teknolojik cihazları nasıl ve ne kadar kullandığı da çocuklar üzerinde olumlu ve olumsuz etkiye sebep olmaktadır. Bu nedenle ebeveynlerin bilinçli teknoloji kullanımı çocuklarına da bu süreçte olumlu yansıyacak ve çocukları üzerindeki kontrollerini daha tutarlı hale gelecektir. Teknolojinin avantajlı hale getirilmesi sürecine belli başlı etkinlikler de katkı sağlayacaktır. Örneğin çocukların teknolojik cihazlarda vakit geçirdikleri sürede izledikleri videolar, oynadıkları oyunlar daha sonrasında çocukların da anlayacağı dilden aile içerisinde tartışılarak çocuklara dönüt sağlanabilir. Bu hem çocukların düşünme, yorumlama ve iletişim becerilerini geliştirecek hem de aile içi ilişkileri güçlendirecektir.

[1] Çocukların Yeni Medya Kullanım Alışkanlıkları ve Siber Zorbalık 2018 Araştırması,  (RTÜK, Ankara), https://www.rtuk.gov.tr/assets/Icerik/AltSiteler/%C3%A7ocuklar%C4%B1n%20yeni%20medya%20al%C4%B1%C5%9Fkanl%C4%B1klar%C4%B1%20ve%20siber%20zorbal%C4%B1k%20ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1/cocuklarin-yeni-medya-kullanimlari-ve-siber-zorbalik.pdf, (Erişim tarihi: 10 Şubat 2021).

Prof. Dr. Atilla ARKAN & Elif  Tuğba ÖZOĞUL

SETA Eğitim ve Sosyal Politikalar Araştırmaları direktörü

[UHA Haber Ajansı, 12 Şubat 2021]