Halen İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde öğretim üyesi ve TRT Yönetim Kurulu Üyesi Doç. Dr. Veysel KURT’un SETA için kaleme aldığı “5 Soru: 15 Temmuz Darbe Girişimi” başlıklı yazısının içerik olarak önemli olması nedeniyle güncellemiş bulunuyoruz.
1. 15 Temmuz askeri darbe girişimi nasıl anlamlandırılabilir, girişimin faili olan FETÖ nedir, neden darbe yapmaya çalışmıştır?
15 Temmuz 2016 gecesi Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) içinde örgütlenen cuntacı bir grup, Türkiye’deki demokratik siyasal düzene el koymak amacıyla terörize yöntemleri de kullanarak askeri darbe girişiminde bulunmuştur. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bu cuntanın Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) tarafından yönetildiğini açıkladı. 15 Temmuz gecesi harekete geçen örgütün üç aşamalı bir plan çerçevesinde hareket ettiğini söylemek mümkün.
Birinci aşama Genelkurmay Başkanlığına hakim olmaktı. Bu amaçla başta Genelkurmay Başkanı olmak üzere Kuvvet Komutanlarını, darbe bildirisini imzalamaya zorlamışlardır. Böylece darbenin emir-komuta zinciri içinde gerçekleştiğini iddia edeceklerdi.
İkinci aşama tüm Türkiye genelinde alan kontrolünü sağlamaktı. Cuntaya destek veren birçok birlik harekete geçerek tüm Türkiye’de karşı direnişi engelleyecekti. Darbeye karşı koyabilecek silahlı birimler olan Özel Kuvvetler, Özel Harekat ve MİT binalarını bombalayarak bu birimleri pasifize etmek bu aşamanın bir parçasıydı. Aynı zamanda halkta panik yaratmak ve darbe karşıtı mobilizasyonun ikmal yollarını kesmek amacıyla İstanbul’daki köprüler ulaşıma kapatıldı.
TRT binası basılıp bildiriyi zorla okutmaları darbenin başarılı olduğuna yönelik bir manipülasyondu. FETÖ tarafından yönetilen Cunta darbe girişiminde başarıya ulaşmak amacıyla TBMM ve Cumhurbaşkanlığı Külliyesi başta olmak üzere kamu binalarını bombaladı ve darbeye direnen güvenlik güçleri ile sivil halka karşı silah kullandı. Bütün bunların yanında Cuntacılar, Marmaris’te bulunduğu sırada Cumhurbaşkanı’na karşı suikast girişiminde bulundu. Bu silahlı müdaheleler güvenlik güçleri ve sivil halktan 208 kişinin şehit olması ve 1.491 kişinin yaralanmasıyla sonuçlandı.
Üçüncü aşama ise sıkıyönetim komutanlıkları kurarak yeni bir siyasal ve toplumsal düzen ihdas etmekti. Ancak henüz birinci ve ikinci aşamada, MİT, Özel Kuvvetler, Özel Harekat ve halktan gelen direniş darbe girişiminin ilk dalgasını boşa çıkardı.
FETÖ, 1980’lerin başından itibaren bürokrasiden siyasete, sosyal alandan iş dünyasına kadar hemen hemen her alanda dini söylemler kullanarak örgütlenen Fethullah Gülen’in liderliğinde bir cemaat olarak ortaya çıkmıştı. Söz konusu grup sahip olduğu avantajları kullanarak bütün alanlarda paralel bir örgütlenme gerçekleştirdi. Uzun yıllar dini bir cemaatten ziyade mesiyanik bir örgüt gibi hareket eden bu gizli ve kapalı yapı kamu kurumları içinde örgütlendi. Bu örgütün gayri meşru araçlar kullanarak Türkiye’de bir iktidar mücadelesi içine girdiği ilk olarak MİT Başkanı Hakan Fidan’ı tutuklamak istemesiyle açığa çıktı. 17-25 Aralık 2013 tarihlerinde yargı ve emniyet bürokrasisinde uyuyan hücrelerini harekete geçiren örgüt, Türkiye’de bürokratik vesayetin en önemli kaynaklarından birine dönüştü. 17-25 Aralık darbe girişimi aynı örgütün yargı eliyle iktidarı düşürmeye yönelik bir çabaydı. Bu süreçten sonra birçok kumpas ve şantajı ortaya çıkan örgüt, hem siyaset hem de toplum nezdinde meşruiyetini kaybetmeye başladı.
Paralel Devlet Yapılanması (PDY) olarak adlandırılan bu örgüte karşı son üç senede başarılı operasyonlar gerçekleştirildi. Örgüte karşı yargı kurumlarının açtığı davalarda yargılanarak temize çıkma gayreti yerine bu örgüt mensupları yurt dışına çıkarak Türkiye aleyhine lobi faaliyetleri yürüttü. Aynı amaca matuf birçok girişimde bulunmasına rağmen hiçbir sonuç alamayan örgüt, gittikçe radikalleşerek hükümetin terörle mücadelesini bile sekteye uğratmaya çalışmıştır. Hükümeti gayri meşru yollarla devirmeye yönelik bütün çabalarında sonuç alamayan örgüt, 15 Temmuz gecesi “kamikaze” niteliğinde yeni bir adım attı. TSK içindeki FETÖ mensupları emir-komuta zincirinin dışına çıkarak bir askeri darbe girişiminde bulundu. Bu girişim FETÖ’nün artık silahlı bir örgüt olduğunun en açık delili olmuştur. Böylesi girişimler Türkiye’de 1960, 1971, 1980 ve 1997 yıllarında gerçekleşen hiçbir darbe sürecinde yaşanmamıştı.
2. Bu darbe girişiminin başarısız olmasının nedenleri nelerdir?
Darbe girişiminin başarılı olamaması dört temel faktör çerçevesinde değerlendirilebilir.
Birincisi, milletin darbeye karşı irade göstererek sokağa çıkmasıdır. İlk saatlerden itibaren halk, darbeci birliklerin işgal ettiği kritik noktalarda toplanarak müdahale etmiştir. İş makinaları ve şahsi araçların askeri kışlaların önüne çekilmesi, daha fazla askeri birliğin kışlalardan çıkmasını engelledi.
Havaalanı, köprü, emniyet birimleri, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi gibi işgal edilen kritik noktalarda da gösterilen sivil direniş, bu alanlarda darbenin etkinlik göstermesinin önüne geçti. Dahası en ağır silahlarla donanmış darbeci birliklere bile halkın müdahale etmesi ve kendilerine açılan ateşe rağmen geri adım atmaması diğer güvenlik güçlerinin darbe güçlerine karşı üstünlük sağlamasına katkıda bulundu. Darbecilerin TRT’de sıkıyönetim metnini zorla okutmalarına rağmen halkın geri adım atmaması ve TRT’ye müdahale ederek buradaki güçlerin teslim olmasını sağlaması halkın iradesini gösteren önemli bir işaret oldu. Kısacası, halk sahip olduğu bütün imkanları, silaha başvurmadan ve ne kamu malları ne de özel hiçbir mülke zarar vermeden, çok etkili bir sivil direniş örneği gösterdi.
İkinci unsur ise Cumhurbaşkanı R. Tayyip Erdoğan’ın güçlü liderliğidir. Darbe girişiminin en sıcak saatlerinde Cumhurbaşkanı’nın birçok televizyon kanalına bağlanarak darbeye karşı duracağını ilan etmesi ve halkı da demokrasiye sahip çıkmaya çağırması süreci tersine çeviren dönüm noktası olmuştur.
Dahası darbecilerin kontrolündeki F-16’ların havalandığı saatlerde büyük bir risk alarak İstanbul’a gelmesi ve halkla kucaklaşması darbeye karşı mücadelede büyük bir motivasyon sağladı. TSK, Emniyet ve MİT içinden darbeye karşı gelen ve halkın iradesi ile bütünleşen direniş, böylece hem moral üstünlüğünü ele geçirmiş hem de etkin bir liderlik yönetimine kavuşmuş oldu.
Darbe girişimini başarısızlığa uğratan üçüncü unsur ise hükümetin kararlılığı olmuştur. Darbe girişiminin ilk saatlerinde Başbakan Binali Yıldırım’ın telefonla televizyona bağlanarak darbeye karşı duracaklarını açıkça ifade etmesi ve kabinedeki bakanların da aynı iradeyi göstermesi, darbeye karşı kamusal imkanların harekete geçirilmesi ile sonuçlandı. Cumhurbaşkanı ve Başbakan’ın hem operasyonel süreci yönetmesi hem de kriz yönetimi bağlamında kamuoyuyla iletişimi sağlamaları darbeye karşı bütüncül bir sürecin yürütülmesi açısından önemliydi.
Bu anlamda darbenin gerçekleşmesini engelleyen dördüncü unsur güvenlik birimlerinin inisiyatifi oldu. Başta Özel Harekat olmak üzere, emniyete bağlı birimler ile MİT’in elindeki imkanları seferber etmesi, ağır silahlara sahip darbecilere karşı mukabele gücü oluşturdu. Ayrıca başta Özel Kuvvetler olmak üzere TSK içindeki birçok birimin Cuntaya karşı direnmesi, birçok üst düzey komutanın medya aracılığıyla cuntacıları desteklemediğine dair açıklama yapması, darbe girişiminin başarıya ulaşmasını engelledi. Bütün bu unsurların darbeyi engellemesi olması, Türkiye’de siyasetin bu tür girişimlerle yönlendirilemeyeceğinin çok güçlü bir kanıtı haline geldi. (devam edecek-3. Darbe girişimi tam olarak bertaraf edilmedi mi, insanlar neden hala sokaklardalar?)
